अथर्ववेद - काण्ड 1/ सूक्त 15/ मन्त्र 1
ऋषि: - अथर्वा
देवता - सिन्धुसमूहः
छन्दः - भुरिग्बृहती
सूक्तम् - पुष्टिकर्म सूक्त
27
सं सं स्र॑वन्तु॒ सिन्ध॑वः॒ सं वाताः॒ सं प॑त॒त्रिणः॑। इ॒मं य॒ज्ञं प्र॒दिवो॑ मे जुषन्तां संस्रा॒व्ये॑ण ह॒विषा॑ जुहोमि ॥
स्वर सहित पद पाठसम् । सम् । स्र॒व॒न्तु॒ । सिन्ध॑व: । सम् । वाता॑: । सम् । प॒त॒त्रिण॑: ।इ॒मम् । य॒ज्ञम् । प्र॒ऽदिव॑: । मे॒ । जु॒ष॒न्ता॒म् । स॒म्ऽस्रा॒व्येण । ह॒विषा॑ । जु॒हो॒मि॒ ॥
स्वर रहित मन्त्र
सं सं स्रवन्तु सिन्धवः सं वाताः सं पतत्रिणः। इमं यज्ञं प्रदिवो मे जुषन्तां संस्राव्येण हविषा जुहोमि ॥
स्वर रहित पद पाठसम् । सम् । स्रवन्तु । सिन्धव: । सम् । वाता: । सम् । पतत्रिण: ।इमम् । यज्ञम् । प्रऽदिव: । मे । जुषन्ताम् । सम्ऽस्राव्येण । हविषा । जुहोमि ॥
विषय - ऐश्वर्य की प्राप्ति का उपदेश।
पदार्थ -
(सिन्धवः) सब समुद्र (सम् सम्) अत्यन्त अनुकूल (स्रवन्तु) बहें, (वाताः) विविध प्रकार के पवन और (पतत्रिणः) पक्षी (सम् सम्) बहुत अनुकूल बहैं। (प्रदिवः) बड़े तेजस्वी विद्वान् लोग (इमम्) इस (मे) मेरे (यज्ञम्) सत्कार को (जुषन्ताम्) स्वीकार करें, (संस्राव्येण) बहुत आर्द्रभाव [कोमलता] से भरी हुयी (हविषा) भक्ति के साथ [उनको] (जुहोमि) मैं स्वीकार करता हूँ ॥१॥
भावार्थ - मनुष्यों को योग्य है कि नौका आदि से समुद्रयात्रा को, विमान आदि से वायुमण्डल में जाने आने के मार्गों को और यथायोग्य व्यवहार से पक्षी आदि सब जीवों को अनुकूल रक्खें और विज्ञानपूर्वक सब पदार्थों से उपकार लेवें और विद्वानों में पूर्ण प्रीति और श्रद्धा रक्खें, जिससे वह भी उत्साहपूर्वक वर्ताव करें ॥१॥
टिप्पणी -
१−सम् सम्। अभ्यासे भूयांसमर्थं मन्यन्ते−निरु० १०।४२। अत्यन्त-सम्यक्, अत्यनुकूलाः। स्रवन्तु। स्रु गतौ, स्रवणे च-लोट्। गच्छन्तु, प्रवहन्तु। सिन्धवः। १।४।३। स्यन्दनशीलाः। समुद्राः। स्त्रियां, नद्यः। सम्=संस्रवन्तु। उपसर्गवशात् स्रवन्तु इति सर्वत्र अनुषज्यते। अनुकूलाः प्रवर्तन्ताम्। वाताः। १।११।६। विविधपवनाः। सम्। सम्यग् अनुकूलाश्चरन्तु। पतत्रिणः। पतत्रं पक्षः। अत इनिठनौ। पा० ५।२।११५। इति पतत्र−इनि मत्वर्थे। पक्षिणः। इमम्। प्रवर्तमानम्। यज्ञम्। १।९।४। यागं विदुषां पूजनम्। प्र-दिवः। प्र+दिवु द्युतिस्तुतिगत्यादिषु−क्विप्। प्रकृष्टप्रकाशाः, देवाः, विद्वांसः। जुषन्ताम्। जुषी प्रीतिसेवनयोः−लोट्। सेवन्ताम्, स्वीकुर्वन्तु। सम् स्राव्येण। स्रु गतौ-ण। तस्येदम्। पा० ४।३।१२०। इति संस्राव-यत्। यद्वा। अचो यत्। पा० ३।१।९७। इति सम्+स्रु-णिच्-यत्। संस्रावेण सम्यक् स्रवणेन आर्द्रभावेन युक्तेन। हविषा। १।४।३। आत्मदानेन, भक्त्या। जुहोमि। यु दानादानादनेषु-लट्। अहम् आददे, स्वीकरोमि तान् प्रदिवः ॥
Bhashya Acknowledgment
Subject - Joint Power
Meaning -
Let the streams of water join together, they would flow together as rivers, let currents of wind blow together, and together they blow as storms, let birds fly together, and they fly as bird power in unity. Let brilliant men join this yajna of mine and conduct it together as a joint power, a nation. I perform this yajna with the oblations of liquid ghrta from different streams in unison. (Diversity and unity are two sides of the same one reality, root and branches of the same one tree. It is the unity of the seed and the root of the tree which bears and holds and sustains the diversity of branches and leaves together, it is not the other way round. In our world, world economy is one yajna, national economies are oblations into the same one world vedi. One world, one economy, no enemy in the same one community of humanity. Dream? Distant? Hence the leading performer calls upon the Pradivah, leading lights of world vision, to join and conduct the yajna.)
Bhashya Acknowledgment
Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
Misc Websites, Smt. Premlata Agarwal & Sri Ashish Joshi
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Dhiman
Donation for Typing/OCR By:
Sri Amit Upadhyay
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
Sri Dharampal Arya
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal
Bhashya Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
Smt. Shrutika Shevankar
Conversion to Unicode/OCR By:
N/A
Donation for Typing/OCR By:
Various
First Proofing By:
Smt. Premlata Agarwal
Second Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Third Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Donation for Proofing By:
Sri Dharampal Arya
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal
Bhashya Acknowledgment
No data
Bhashya Acknowledgment
Book Scanning By:
N/A
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Sri Durga Prasad Agarwal, Smt. Nageshwari, & Sri Arnob Ghosh
Donation for Typing/OCR By:
Committed by Sri Navinn Seksaria
First Proofing By:
Pending
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
Pending
Databasing By:
Sri Virendra Agarwal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal