सपदार्थान्वयः -

हे विद्वन् ! त्वमतमेरुः न ताम्यति य: स यज्ञकर्ता मनुष्यः सन् यजमानस्य यज्ञस्याऽनुष्ठातुः यज्ञस्याऽनुष्ठानान्मा भेः=भयं मा कुरु न बिभीहि, एतस्मान्मा संविक्थाः=मा विचल।

एवं [यज्ञः]=यज्ञम् इज्यते यस्मिन् सः, कृतवतस्तेऽतमेरुः न ताम्यति येन यज्ञेन स प्रजा सुसन्ताना यज्ञसम्पादिका भूयाद् भवेत्।

अहं त्वां=तमग्निं यज्ञाय त्रिताय त्रयाणामग्निकर्महविषां भावाय [त्वा] द्विताय द्वयोर्वायुवृष्टिजलशुद्ध- योर्भावाय [त्वा] एकताय एकस्य सुखस्य भावाय च सुखाय संयौमि॥१।२३॥

[ हे विद्वन्! त्वम्–यज्ञस्यानुष्ठान्मा भेः=भयं मा कुरु, एतस्मान्मा संविक्थाः मा विचल]

भावार्थ:--ईश्वरः प्रतिमनुष्यमाज्ञापयत्याशीश्च ददाति--नैव केनापि मनुष्येण यज्ञसत्याचारविद्याग्रहणस्य सकाशाद् भेतव्यं, विचलितव्यं वा।

[एवं यज्ञं कृतवतस्ते--प्रजा भूयात्, अहं त्वा=तमग्निं यज्ञाय त्रिताय=सुखाय संयौमि]

कस्मात्? युष्माभिरेतैरेव सुप्रजाशारीरिकवाचिकमानसानि निश्चलानि सुखानि प्राप्तुं शक्यानि  भवन्त्यस्मादिति॥१। २३॥

पदार्थः -

(मा) निषेधार्थे (भेः) बिभीहि। अत्र लोडर्थे लङ्। बहुलं छन्दसीति शपो लुक् (मा) निषेधार्थे (सम्) एकीभावे (विक्थाः) चल। ओविजी भयचलनयोरित्यस्माल्लोडर्थे लङ्। लङि मध्यमैकवचने बहुलं छन्दसीति विकरणाभावश्च (अतमेरुः) न ताम्यति येन यज्ञेन सः। तमुधातोर्बाहुलकादेरुः प्रत्ययः (यज्ञः) इज्यते यस्मिन् सः (अतमेरुः) न ताम्यति यः स यज्ञकर्ता मनुष्यः (यजमानस्य) यज्ञस्यानुष्ठातुः (प्रजा) सुसन्ताना यज्ञसंपादिका (भूयात्) भवेत् (त्रिताय) त्रयाणामग्निकर्महविषां भावाय (त्वा) तम् (द्विताय) द्वयोर्वायुर्वावृष्टिजलशुद्ध्योर्भावाय (त्वा) तम् (एकताय) एकस्य सुखस्य भावाय (त्वा) त्वाम्॥ अयं मंत्र: श० १।१।२।१५-१८ तथा १।२।३।१-९ व्याख्यातः॥ २३॥

भावार्थः -

[ हे विद्वन्! त्वम्–यज्ञस्यानुष्ठान्मा भेः=भयं मा कुरु, एतस्मान्मा संविक्थाः मा विचल]

ईश्वरः प्रतिमनुष्यमाज्ञापयत्याशीश्च ददाति--नैव केनापि मनुष्येण यज्ञसत्याचारविद्याग्रहणस्य सकाशाद् भेतव्यं, विचलितव्यं वा।

[एवं यज्ञं कृतवतस्ते--प्रजा भूयात्, अहं त्वा=तमग्निं यज्ञाय त्रिताय=सुखाय संयौमि]

कस्मात्? युष्माभिरेतैरेव सुप्रजाशारीरिकवाचिकमानसानि निश्चलानि सुखानि प्राप्तुं शक्यानि  भवन्त्यस्मादिति॥१। २३॥

भावार्थ पदार्थः -

यज्ञ:=यज्ञसत्याचारविद्याग्रहणम्। त्रिताय=शारीरिक-वाचिक-मानसिक स्थिर-सुखाय॥

विशेषः -

परमेष्ठी प्रजापतिः। अग्निः=भौतिकोऽग्निः॥ बृहती?। मध्यमः?।