ऋग्वेद - मण्डल 9/ सूक्त 1/ मन्त्र 1
स्वादि॑ष्ठया॒ मदि॑ष्ठया॒ पव॑स्व सोम॒ धार॑या । इन्द्रा॑य॒ पात॑वे सु॒तः ॥
स्वर सहित पद पाठस्वादि॑ष्ठया । मदि॑ष्ठया । पव॑स्व । सो॒म॒ । धार॑या । इन्द्रा॑य । पात॑वे । सु॒तः ॥
स्वर रहित मन्त्र
स्वादिष्ठया मदिष्ठया पवस्व सोम धारया । इन्द्राय पातवे सुतः ॥
स्वर रहित पद पाठस्वादिष्ठया । मदिष्ठया । पवस्व । सोम । धारया । इन्द्राय । पातवे । सुतः ॥ ९.१.१
ऋग्वेद - मण्डल » 9; सूक्त » 1; मन्त्र » 1
अष्टक » 6; अध्याय » 7; वर्ग » 16; मन्त्र » 1
Acknowledgment
अष्टक » 6; अध्याय » 7; वर्ग » 16; मन्त्र » 1
Acknowledgment
विषय - अब इस मण्डल में सौम्यस्वभाव परमात्मा के गुणों का वर्णन करते हैं।
पदार्थ -
(सोम) हे सौम्यस्वभाव परमात्मन् ! (स्वादिष्ठया) आनन्द के बढ़ानेवाले (मदिष्ठया, धारया) आह्लाद के वर्द्धक स्वभाव से आप हमें (पवस्व) पवित्र करें, जो स्वभाव आप का (इन्द्राय) ऐश्वर्य्य के (पातवे) बढ़ाने के लिये (सुतः) प्रसिद्ध है ॥१॥
भावार्थ - यों तो परमात्मा के अपहत पाप्मादि अनन्त गुण हैं, पर शान्तस्वभाव परमात्मा के शान्ति के देनेवाले सौम्य स्वभावादि ही हैं। परमात्मा के सौम्य स्वभाव के धारण करने से पुरुष शान्तिसम्पन्न हो जाता है। फिर उसको अपने स्वरूप में एक प्रकार का आनन्द प्रतीत होने लगता है, जिससे एक प्रकार का हर्ष उत्पन्न होता है। मद यहाँ हर्ष का नाम है, किसी मादक द्रव्य का नहीं। कई एक टीकाकारों ने इस मण्डल को मदकारक सोम द्रव्य में लगाया है, वह भूल की है, क्योंकि इस मण्डल में परमात्मा के गुण-कर्म्म-स्वभावों का वर्णन है, किसी द्रव्यविशेष का नहीं ॥१॥
Bhashya Acknowledgment
विषयः - अथाऽस्मिन् मण्डले सौम्यस्वभावस्य परमात्मनो गुणा वर्ण्यन्ते।
पदार्थः -
(सोम) हे सौम्यस्वभाव परमात्मन् ! (स्वादिष्ठया) आनन्दवर्द्धकेन (मदिष्ठया) आह्लादजनकेन (धारया) स्वभावेन नः (पवस्व) पवित्रान् कुरु, यः (इन्द्राय) ऐश्वर्य्यस्य (पातवे) वर्द्धनाय (सुतः) प्रसिद्धः ॥१॥
Bhashya Acknowledgment
Meaning -
O Soma, Spirit of Divinity, peace and glory of existence distilled in the essence for the soul’s being, flow in the sweetest and most exhilarating streams of ecstasy, cleanse and sanctify us unto purity and constancy, and initiate us into the state of ananda, divine glory.$(Soma in the physical sense is an exhilarating drink, in the aesthetic sense it is ecstasy, in the psychic sense it is ananda, and in the spiritual sense it is elevation of the soul to the experience of divinity. It is the peace, purity and glory of life, any power physical, social or divine that leads to satyam (truth), shivam (goodness), and sundaram (beauty) of life, anything, power and person that gives us an experience of sacchidananda, the real, the intelligent and the blissful state of the life divine. In short, Soma is satyam, shivam and sundaram, the sat, the chit and the ananda of life. It is not restricted to a particular herb and a particular drink. The meaning of soma is open-ended on the positive side of life and living joy.)
Bhashya Acknowledgment
भावार्थ - परमात्म्याचे अपहत पाप्म (पाप दूर करणारा) इत्यादी अनंत गुण आहेत; परंतु शांत स्वभावाच्या परमात्म्याचे शांती देणारे गुण सौम्य स्वभाव इत्यादी आहेत. परमात्म्याचा सौम्य स्वभाव धारण करण्याने पुरुष शांतिसंपन्न होतो. पुन्हा त्याला आपल्या स्वरूपात एक प्रकारचा आनंद वाटतो. एक प्रकारचा हर्ष उत्पन्न होतो. मद येथे हर्षाचे नाव आहे. मादक द्रव्याचे नाही. कित्येक टीकाकारांनी या मंडलाला मदकारक सोम द्रव्य मानलेले आहे. ती त्यांची चूक आहे कारण या मंडलात परमात्म्याच्या गुण, कर्म स्वभावाचे वर्णन आहे, एखाद्या द्रव्य विशेषाचे नाही. ॥१॥
Bhashya Acknowledgment
Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
Misc Websites, Smt. Premlata Agarwal
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Dhiman
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
Sri Dharampal Arya
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal
Bhashya Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
Smt. Shrutika Shevankar
Conversion to Unicode/OCR By:
N/A
Donation for Typing/OCR By:
Various
First Proofing By:
Smt. Premlata Agarwal
Second Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Third Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Donation for Proofing By:
Sri Dharampal Arya
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal
Bhashya Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
Smt. Shrutika Shevankar
Conversion to Unicode/OCR By:
N/A
Donation for Typing/OCR By:
Various
First Proofing By:
Smt. Premlata Agarwal
Second Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Third Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Donation for Proofing By:
Sri Dharampal Arya
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal
Bhashya Acknowledgment
Book Scanning By:
N/A
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Sri Durga Prasad Agarwal, Smt. Nageshwari, & Sri Arnob Ghosh
Donation for Typing/OCR By:
Committed by Sri Navinn Seksaria
First Proofing By:
Pending
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
Pending
Databasing By:
Sri Virendra Agarwal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal
Bhashya Acknowledgment
Book Scanning By:
N/A
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Dhiman
Donation for Typing/OCR By:
Dhananjay Joshi
First Proofing By:
Pending
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Virendra Agarwal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal