अथर्ववेद - काण्ड 13/ सूक्त 1/ मन्त्र 1
ऋषि: - ब्रह्मा
देवता - अध्यात्मम्, रोहितः, आदित्यः
छन्दः - त्रिष्टुप्
सूक्तम् - अध्यात्म प्रकरण सूक्त
75
उ॒देहि॑ वाजि॒न्यो अ॒प्स्वन्तरि॒दं रा॒ष्ट्रं प्र वि॑श सू॒नृता॑वत्। यो रोहि॑तो॒ विश्व॑मि॒दं ज॒जान॒ स त्वा॑ रा॒ष्ट्राय॒ सुभृ॑तं बिभर्तु ॥
स्वर सहित पद पाठउ॒त्ऽएहि॑ । वा॒जि॒न् । य: । अ॒प्ऽसु । अ॒न्त:। इ॒दम् । रा॒ष्ट्रम् । प्र । वि॒श॒ । सू॒नृता॑ऽवत् । य: । रोहि॑त: । विश्व॑म् । इ॒दम् । ज॒जान॑ । स: । त्वा॒ । रा॒ष्ट्राय॑ । सुऽभृ॑तम् । बि॒भ॒र्तु॒ ॥१.१॥
स्वर रहित मन्त्र
उदेहि वाजिन्यो अप्स्वन्तरिदं राष्ट्रं प्र विश सूनृतावत्। यो रोहितो विश्वमिदं जजान स त्वा राष्ट्राय सुभृतं बिभर्तु ॥
स्वर रहित पद पाठउत्ऽएहि । वाजिन् । य: । अप्ऽसु । अन्त:। इदम् । राष्ट्रम् । प्र । विश । सूनृताऽवत् । य: । रोहित: । विश्वम् । इदम् । जजान । स: । त्वा । राष्ट्राय । सुऽभृतम् । बिभर्तु ॥१.१॥
विषय - जीवात्मा और परमात्मा का उपदेश।
पदार्थ -
(वाजिन्) हे बलवान् ! [सेनापति] (उदेहि) ऊँचा हो, (सूनृतावत्) सुनीत से युक्त (इदम्) इस (राष्ट्रम्) राज्य में (प्रविश) प्रवेश कर। (यः) जो (रोहितः) सबका उत्पन्न करनेवाला [परमेश्वर] (अप्सु अन्तः) प्रजाओं के भीतर है, और (यः) जिस [परमेश्वर] ने (इदम्) यह (विश्वम्) विश्व [जगत्] (जजान) उत्पन्न किया है, (सः) वह [परमेश्वर] (सुभृतम्) बड़े पोषण करनेवाले (त्वा) तुझको (राष्ट्राय) राज्य करने के लिये (बिभर्त्तु) धारण करे ॥१॥
भावार्थ - जिस पराक्रमी धर्मात्मा राजा को प्रजागण स्वीकार करें, वह राज्यकार्य्य ग्रहण करके सर्वव्यापक, सर्वजनक, सर्वपोषक परमात्मा के आश्रय से अपना बल बढ़ावे और प्रजा का पालन करे ॥१॥
टिप्पणी -
१−(उदेहि) उद्गच्छ (वाजिन्) अ० ४।४।२। हे बलवन् सेनापते (यः) परमेश्वरः (अप्सु) प्रजासु। आपः= आप्ताः प्रजाः-दयानन्दभाष्ये यजु० ६।२७। (अन्तः) मध्ये (इदम्) दृश्यमानम् (राष्ट्रम्) राज्यम् (सूनृतावत्) अ० ७।६०।६। सुनीतियुक्तम् (यः) (रोहितः) रुहे रश्च लो वा। उ० ३।९४। रुह बीजजन्मनि प्रादुर्भावे च-इतन्। उद्भावकः। सर्वोत्पादकः परमेश्वरः (विश्वम्) जगत् (इदम्) दृश्यमानम् (जजान) उत्पादयामास (सः) परमेश्वरः (त्वा) राजानम् (राष्ट्राय) राज्यकरणाय (सुभृतम्) बिभर्तेः क्विप्। यथारीति भर्त्तारं पोषकं (बिभर्तु) धारयतु ॥
Bhashya Acknowledgment
Subject - Rohita, the Sun
Meaning -
Rise, O mighty one, Vajin, who rule the people’s will at heart, and take on to the high office of this Rashtra, social order of truth, beauty and goodness, And may Rohita, the Glorious One, Lord Supreme, self- refulgent as the sun, who created and pervades the dynamics of nature and actions of humanity, sustain and support you in a state of equipoise. (The mantras in this sukta are to be interpreted in relation to the Lord Supreme, the Sun, and the ruler of the Rashtra according as the context emerges in the mantra.)
Bhashya Acknowledgment
Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
Misc Websites, Smt. Premlata Agarwal & Sri Ashish Joshi
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Dhiman
Donation for Typing/OCR By:
Sri Amit Upadhyay
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
Sri Dharampal Arya
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal
Bhashya Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
Smt. Shrutika Shevankar
Conversion to Unicode/OCR By:
N/A
Donation for Typing/OCR By:
Various
First Proofing By:
Smt. Premlata Agarwal
Second Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Third Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Donation for Proofing By:
Sri Dharampal Arya
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal
Bhashya Acknowledgment
No data
Bhashya Acknowledgment
Book Scanning By:
N/A
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Sri Durga Prasad Agarwal, Smt. Nageshwari, & Sri Arnob Ghosh
Donation for Typing/OCR By:
Committed by Sri Navinn Seksaria
First Proofing By:
Pending
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
Pending
Databasing By:
Sri Virendra Agarwal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal