अथर्ववेद - काण्ड 15/ सूक्त 1/ मन्त्र 1
ऋषि: - अध्यात्म अथवा व्रात्य
देवता - साम्नी पङ्क्ति
छन्दः - अथर्वा
सूक्तम् - अध्यात्म प्रकरण सूक्त
48
व्रात्य॑आसी॒दीय॑मान ए॒व स प्र॒जाप॑तिं॒ समै॑रयत् ॥
स्वर सहित पद पाठव्रात्य॑: । आ॒सी॒त् । ईय॑मान: । ए॒व । स: । प्र॒जाऽप॑तिम् । सम् । ऐ॒र॒य॒त् ॥१.१॥
स्वर रहित मन्त्र
व्रात्यआसीदीयमान एव स प्रजापतिं समैरयत् ॥
स्वर रहित पद पाठव्रात्य: । आसीत् । ईयमान: । एव । स: । प्रजाऽपतिम् । सम् । ऐरयत् ॥१.१॥
विषय - परमात्माऔर जीवात्मा का उपदेश अथवा सृष्टिविद्या का उपदेश।
पदार्थ -
(व्रात्यः) व्रात्य [अर्थात् सब समूहों का हितकारी परमात्मा] (ईयमानः) चलता हुआ (एव) ही (आसीत्)वर्तमान था, (सः) उसने (प्रजापतिम्) [अपने] प्रजापालक गुण से (सम्) यथावत् (ऐरयत्) उकसाया ॥१॥
भावार्थ - सृष्टि से पहिले प्रलयकी अगम्य अवस्था में एक गणपति परमेश्वर सर्वव्यापक हो रहा था, उसने सृष्टिउत्पन्न करने के लिये अपने गुणों में चेष्टा प्रकट की ॥१॥
टिप्पणी -
१−(व्रात्यः)पृषिरञ्जिभ्यां कित्। उ० ३।१११। वृञ् वरणे स्वीकरणे-अतच्, कित्, आडागमःपृषोदरादित्वात्। व्रातः समूहः। व्राताः, मनुष्याः-निघ० २।३। तस्मै हितम्। पा०५।१।५। व्रात-यत्। यद्वा। पृषिरञ्जिभ्यां कित्। उ० ३।१११। वृञ् वरणे-अतच् कित्।व्रतं कर्म-निरु० २।१३। व्रत-ण्य प्रत्ययः। व्रातेभ्यः सर्वसमूहेभ्यो हितः।गणपतिः परमेश्वरः। सर्वहितैषी ब्रह्मचर्यादिव्रतधारको विद्वान्। अतिथिः (आसीत्)अभवत् (ईयमानः) ईङ् गतौ-शानच्। गच्छन्। व्यापकः (एव) निश्चयेन (सः) परमेश्वरः (प्रजापतिम्) स्वकीयं प्रजापालकं गुणम् (सम्) सम्यक् पूर्णतया (ऐरयत्)प्रेरितवान् ॥
Bhashya Acknowledgment
Subject - Vratya-Prajapati daivatam
Meaning -
Vratya, eternal benefactor and inspirer of humanity ever awake was and is there. Self-manifested, he stirred himself as Prajapati, as creator and sustainer of the children of his creation.
Bhashya Acknowledgment
Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
Misc Websites, Smt. Premlata Agarwal & Sri Ashish Joshi
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Dhiman
Donation for Typing/OCR By:
Sri Amit Upadhyay
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
Sri Dharampal Arya
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal
Bhashya Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
Smt. Shrutika Shevankar
Conversion to Unicode/OCR By:
N/A
Donation for Typing/OCR By:
Various
First Proofing By:
Smt. Premlata Agarwal
Second Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Third Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Donation for Proofing By:
Sri Dharampal Arya
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal
Bhashya Acknowledgment
No data
Bhashya Acknowledgment
Book Scanning By:
N/A
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Sri Durga Prasad Agarwal, Smt. Nageshwari, & Sri Arnob Ghosh
Donation for Typing/OCR By:
Committed by Sri Navinn Seksaria
First Proofing By:
Pending
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
Pending
Databasing By:
Sri Virendra Agarwal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal