Loading...
Close
VedicScriptures VedicScriptures
साइडबार
अथर्ववेद के काण्ड - 6 के सूक्त 141 के मन्त्र
1 2 3

मन्त्र चुनें

  • अथर्ववेद का मुख्य पृष्ठ
    • अथर्ववेद - काण्ड 6/ सूक्त 141/ मन्त्र 1
    ऋषि: - विश्वामित्र देवता - अश्विनौ छन्दः - अनुष्टुप् सूक्तम् - गोकर्णलक्ष्यकरण सूक्त
    इस मन्त्र को एडिट करें
    40

    वा॒युरे॑नाः स॒माक॑र॒त्त्वष्टा॒ पोषा॑य ध्रियताम्। इन्द्र॑ आभ्यो॒ अधि॑ ब्रवद्रु॒द्रो भू॒म्ने चि॑कित्सतु ॥

    स्वर सहित पद पाठ

    वा॒यु: । ए॒ना॒: । स॒म्ऽआक॑रत् । त्वष्टा॑ । पोषा॑य । ध्रि॒य॒ता॒म् । इन्द्र॑: । आ॒भ्य॒: । अधि॑ । ब्र॒व॒त् । रु॒द्र: । भू॒म्ने । चि॒कि॒त्स॒तु॒ ॥१४१.१॥

    स्वर रहित मन्त्र

    वायुरेनाः समाकरत्त्वष्टा पोषाय ध्रियताम्। इन्द्र आभ्यो अधि ब्रवद्रुद्रो भूम्ने चिकित्सतु ॥

    स्वर रहित पद पाठ

    वायु: । एना: । सम्ऽआकरत् । त्वष्टा । पोषाय । ध्रियताम् । इन्द्र: । आभ्य: । अधि । ब्रवत् । रुद्र: । भूम्ने । चिकित्सतु ॥१४१.१॥

    अथर्ववेद - काण्ड » 6; सूक्त » 141; मन्त्र » 1
    Acknowledgment

    भाष्य भाग

    1. आयें! नया भाष्य जोड़ें -

    हिन्दी (2)

    विषय

    वृद्धि करने का उपदेश।

    पदार्थ

    (वायुः) शीघ्रगामी आचार्य (एनाः) इन [प्रजाओं] को (समाकरत्) एकत्र करे, (त्वष्टा) सूक्ष्मदर्शी वह (पोषाय) [उनके मानसिक और शारीरिक] पोषण के लिये (ध्रियताम्) स्थिर रहे। (इन्द्रः) बड़े ऐश्वर्यवाला वही (आभ्यः) इन [प्रजाओं] से (अधि) अनुग्रहपूर्वक (ब्रवत्) बोले, (रुद्रः) ज्ञानदाता अध्यापक (भूम्ने) उनकी वृद्धि के लिये (चिकित्सतु) शासन करे ॥१॥

    भावार्थ

    जितेन्द्रिय दूरदर्शी आचार्य विद्यालय में ब्रह्मचारियों को उत्तम विद्या से समृद्ध करे ॥१॥

    टिप्पणी

    १−(वायुः) शीघ्रगाम्याचार्यः (एनाः) प्रजाः। विद्यार्थिगणान् (समाकरत्) करोतेर्लेट्। संयोजयेत् (त्वष्टा) अ० २।५।६। त्वक्षू तनूकरणे−तृन्। सूक्ष्मदर्शी (पोषाय) मानसिकशारीरिकपोषणाय (ध्रियताम्) धृङ् अवस्थाने। स्थिरो भवतु (इन्द्रः) परमैश्वर्यवानाचार्यः (आभ्यः) प्रजाभ्यः (अधि) अधिकमनुग्रहपूर्वकम् (ब्रवत्) वदेत् (रुद्रः) अ० २।२७।६। रुत् ज्ञानं राति ददातीति यः ज्ञानदाता (भूम्ने) अ० ५।२८।३। बहुत्वाय। वर्धनाय (चिकित्सतु) कित व्याधिप्रतीकारे निग्रहे अपनयने नाशने संशये च। गुप्तिज्किद्भ्यः सन्। पा० ३।१।५। इति कितेः सन्। निगृह्णातु। शास्तु ॥

    Vishay

    …

    Padartha

    …

    Bhavartha

    …

    English (1)

    Subject

    Growth and Development

    Meaning

    The subject of this sukta is growth and development on a collective basis. But development of what? This question is left open. The sukta says: Enah, ‘these’. ‘These’ has been interpreted as cows, the people as a body, the students as a community. The intention seems to be that life at any living level is a collectivity, has to grow and has to be developed as an organismic organisation. Even the whole universe is an organism, Purusha, a living, breathing, intelligent, self-organising, sovereign system. The sukta does mention functionaries who organise the growth and development of the collective body: Vayu, Tvashta, Indra, Rudra, Ashvins, and it also mentions organisations at different characteristic levels: Devas, humans and demons. We take up the growth and development of the human community through education, culture and enlightenment. Let Vayu, the man of vibrancy, enthusiasm and enlightenment bring these, young generation, together, that is, in educational institutions together, meant for boys and for girls separately. Let Tvashta, man of fine imagination specialised in specific characteristic and social forms, hold and manage them for growth in their characteristic social lines and professions. Let Indra, supreme commander of the institution, speak to them as one community, and let Rudra enlighten them for growth, each in his or her own line of interest.

    Top