भावार्थ - पार्थिव अग्नी व सूर्यरूपी अग्नीमध्ये परमेश्वराची ज्योती प्रदीप्त होत आहे. असेही म्हटले जाते की - ‘अग्नीमध्ये परमेश्वररूपी अग्नी प्रविष्ट होऊन वावरत आहे.’ (ऋ. ४/३९/९) जो आदित्यामध्ये पुरुष बसलेला आहे, तो मी परमेश्वर आहे. (य. ४७/१७) त्याच्या तेजानेच हे सर्व चमकत आहे (कठ. ५/१५) त्यामुळे पार्थिव अग्नी व सूर्याग्नी दोन्ही परमात्म्याच्या ज्योती आहेत. परंतु परमेश्वराची वास्तविक तिसरी ज्योती त्याचे स्वत:चे स्वाभाविक तेज आहे. त्याच तेजाने भक्ताच्या आत्म्यात प्रवेश करून तो त्यांचे कल्याण करतो व शरीर, प्राण, मन, बुद्धी इत्यादींचे हित करतो. त्याच्या तिसऱ्या ज्योतीला प्राप्त करण्यासाठी योगाभ्यासाच्या विधीने सर्वांनी प्रयत्न केले पाहिजेत. मंत्राच्या द्वितीय अर्थात जीवात्म्याला संबोधित केले गेलेले आहे. हे जीवात्म्या! तुझी एक ज्योती चक्षू, श्रोत्र इत्यादी आहे. दुसरी ज्योती मन आहे. जसे वेदात इतरत्र म्हटलेले आहे - प्राण्यांमध्ये सर्वात अधिक वेगवान एक मनरूपी ध्रुव ज्योति दर्शन करण्यासाठी निहित आहे. (ऋ. ६/९/५) परंतु या दोन्ही ज्योती साधनरूप आहेत. साध्यरूपी ज्योती तर तिसरी परमात्म ज्योतीच आहे. त्यासाठी त्यालाच प्राप्त करण्यासाठी प्राणपणाने यत्न कर ॥३॥

इस भाष्य को एडिट करें