English
Sidebar
सामवेद के मन्त्र
सामवेद - मन्त्रसंख्या 418
ऋषिः - अवस्युरात्रेयः
देवता - आश्विनौ
छन्दः - पङ्क्तिः
स्वरः - पञ्चमः
काण्ड नाम - ऐन्द्रं काण्डम्
0
प्र꣡ति꣢ प्रि꣣य꣡त꣢म꣣ꣳ र꣢थं꣣ वृ꣡ष꣢णं वसु꣣वा꣡ह꣢नम् । स्तो꣣ता꣡ वा꣢मश्विना꣣वृ꣢षि꣣ स्तो꣡मे꣢भिर्भूषति꣣ प्र꣢ति꣣ मा꣢ध्वी꣣ म꣡म꣢ श्रुत꣣ꣳ ह꣡व꣢म् ॥४१८॥
स्वर सहित पद पाठप्र꣡ति꣢꣯ । प्रि꣣य꣡त꣢मम् । र꣡थ꣢꣯म् । वृ꣡ष꣢꣯णम् । व꣣सुवा꣡ह꣢नम् । वसु । वा꣡ह꣢꣯नम् । स्तो꣣ता꣢ । वा꣣म् । अश्विनौ । ऋ꣡षिः꣢꣯ । स्तो꣡मे꣢꣯भिः । भू꣣षति । प्र꣡ति꣢ । माध्वी꣣इ꣡ति꣢ । म꣡म꣢꣯ । श्रु꣣तम् । ह꣡व꣢꣯म् ॥४१८॥
स्वर रहित मन्त्र
प्रति प्रियतमꣳ रथं वृषणं वसुवाहनम् । स्तोता वामश्विनावृषि स्तोमेभिर्भूषति प्रति माध्वी मम श्रुतꣳ हवम् ॥४१८॥
स्वर रहित पद पाठ
प्रति । प्रियतमम् । रथम् । वृषणम् । वसुवाहनम् । वसु । वाहनम् । स्तोता । वाम् । अश्विनौ । ऋषिः । स्तोमेभिः । भूषति । प्रति । माध्वीइति । मम । श्रुतम् । हवम् ॥४१८॥
सामवेद - मन्त्र संख्या : 418
(कौथुम) पूर्वार्चिकः » प्रपाठक » 5; अर्ध-प्रपाठक » 1; दशतिः » 3; मन्त्र » 10
(राणानीय) पूर्वार्चिकः » अध्याय » 4; खण्ड » 7;
Acknowledgment
(कौथुम) पूर्वार्चिकः » प्रपाठक » 5; अर्ध-प्रपाठक » 1; दशतिः » 3; मन्त्र » 10
(राणानीय) पूर्वार्चिकः » अध्याय » 4; खण्ड » 7;
Acknowledgment
विषय - अश्वनौ देवता। देहरथ आणि शिल्परथाविषयी -
शब्दार्थ -
(प्रथम अर्थ) - (शरीर रथपर) - हे परमात्मा व जीवात्मा, (प्रियतयम्) सर्वाधिक प्रिय, (वृषणम्) आणि बलवान (वसुवाहनम्) व इन्द्रियांद्वारे ओढल्या जाणाऱ्या (रयम्) शरीर रूप रथाला (प्रति) उद्देशून (स्तोता) स्तुतिकर्ता (ऋषिः) तत्त्वदर्शी विद्वान (स्तोमेभिः) तुमच्या स्तोमगानासह (वाय्) तुम्हाला (प्रतिभूषति) काही मागत आहे. म्हणजे मी तुम्हाला काही तरी मागत आहे. हे (माध्वी) मधुर परमात्मा व जीवात्मा, तुम्ही (मम) माझ्या या (हवम्) आवाहनाला (श्रुतम्) ऐका. म्हणण्याचा आशय हा की पुढील जन्मी मला मानव शरीरच मिळावे, पशु, पक्षी, सरपटणारे जंतु, स्थावर आदींचे शरीर नको.।।
द्वितीय अर्थ - (शिल्प - रथपर) (कारागीरांनी तयार केलेले विमान आदी वाहने) हे (अश्विनौ) रथांचे निर्माता व चालकजनहो, (प्रियतमम्) अत्यंत प्रिय (वृषणम्) आणि शत्रु-सैन्यावर शस्त्रास्त्रांची वर्पा करणारे व (वसुवाहनम्) धन - धान्यादी पदार्थ देशात वा देशांतरापर्यंत पोचविणाऱ्या (रथम्) विमान आदी रथाला (वाम्) तुमचा (स्तोता) प्रशंसक (ऋषिः) विद्वान मनुष्य (वा वैज्ञानिक) (स्तोमेभिः) देशांतराला नेले जाणाऱ्या पदार्थांद्वारे (प्रति भूषति) अलंकृत करतो. हे (माध्वी) मधुर गतीचे विज्ञान जाणणारे शिल्पीजनहो, (अभियंताजनहो) तुम्ही (मम) माझी (हवम्) विमान आदी या निर्माण करण्याविषयी व ते चालविण्याविषयीची ही पुकार (वा याचना) (प्रतिश्रुतम्) ऐका व पूर्ण करा.।। १०।।
भावार्थ - सर्व लोकांनी अशी कार्ये करावीत की ज्यामुळे त्यांना पुढील जन्मात मानव शरीरच मिळावे. तसेच शिल्पविद्या (विज्ञान व तंत्रज्ञान) याच्या साह्याने राष्ट्रात वेगवान भूयान, जलयान व अंतरिक्ष यानांचे निर्माण केले पाहिजे आणि त्याद्वारे (सैनिकांना, व्यापाऱ्यांना) देश - विदेशात जाता यावे व व्यापार, युद्ध आदींच्या कामी त्या वाहनांचा उपयोग करता आले पाहिजे.।। १०।। या दशतीमध्ये इंद्राच्या सहयोगिनी गौरीचे, इंद्राच्या स्वराज्याचे वर्णन, त्याचे आवाहन, उद्बोधन व स्तवन, चंद्र - सूर्य आदींच्या गतीचे व त्या ग्रहादीच्या कर्त्याचे वर्णन, त्याने दिलेल्या रथाचे वर्णन आहे. यामुळे या दशतीच्या विषयांशी मागील दशतीच्या विषयांची संगती आहे, असे जाणावे.।। पंचम प्रपाठकातील प्रथम अर्धाची तृतीय दशती समाप्त. चतुर्थ अध्यायातील सप्तम खंड समाप्त.
विशेष -
या मंत्रात श्लेष अलंकार आहे.।। १०।।