English
Sidebar
सामवेद के मन्त्र
सामवेद - मन्त्रसंख्या 523
ऋषिः - उशना काव्यः
देवता - पवमानः सोमः
छन्दः - त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
काण्ड नाम - पावमानं काण्डम्
0
प्र꣡ तु द्र꣢꣯व꣣ प꣢रि꣣ को꣢शं꣣ नि꣡ षी꣢द꣣ नृ꣡भिः꣢ पुना꣣नो꣢ अ꣣भि꣡ वाज꣢꣯मर्ष । अ꣢श्वं꣣ न꣡ त्वा꣢ वा꣣जि꣡नं꣢ म꣣र्ज꣢य꣣न्तो꣡ऽच्छा꣣ ब꣣र्ही꣡ र꣢श꣣ना꣡भि꣢र्नयन्ति ॥५२३॥
स्वर सहित पद पाठप्र꣢ । तु । द्र꣣व । प꣡रि꣢꣯ । को꣡श꣢꣯म् । नि । सी꣣द । नृ꣡भिः꣢꣯ । पु꣣नानः꣢ । अ꣣भि꣢ । वा꣡ज꣢꣯म् । अ꣣र्ष । अ꣡श्व꣢꣯म् । न । त्वा꣣ । वाजि꣡न꣢म् । म꣣र्ज꣡य꣢न्तः । अ꣡च्छ꣢꣯ । ब꣣र्हिः꣢ । र꣣शना꣡भिः꣢ । न꣣यन्ति ॥५२३॥
स्वर रहित मन्त्र
प्र तु द्रव परि कोशं नि षीद नृभिः पुनानो अभि वाजमर्ष । अश्वं न त्वा वाजिनं मर्जयन्तोऽच्छा बर्ही रशनाभिर्नयन्ति ॥५२३॥
स्वर रहित पद पाठ
प्र । तु । द्रव । परि । कोशम् । नि । सीद । नृभिः । पुनानः । अभि । वाजम् । अर्ष । अश्वम् । न । त्वा । वाजिनम् । मर्जयन्तः । अच्छ । बर्हिः । रशनाभिः । नयन्ति ॥५२३॥
सामवेद - मन्त्र संख्या : 523
(कौथुम) पूर्वार्चिकः » प्रपाठक » 6; अर्ध-प्रपाठक » 1; दशतिः » 4; मन्त्र » 1
(राणानीय) पूर्वार्चिकः » अध्याय » 5; खण्ड » 6;
Acknowledgment
(कौथुम) पूर्वार्चिकः » प्रपाठक » 6; अर्ध-प्रपाठक » 1; दशतिः » 4; मन्त्र » 1
(राणानीय) पूर्वार्चिकः » अध्याय » 5; खण्ड » 6;
Acknowledgment
विषय - प्रथम मंत्रात जीवात्म्याला उद्बोधन -
शब्दार्थ -
हे आत्मा, तू (तु) शीघ्र (प्र द्रव) उत्कृष्ट दिशेकडे पळ (कोशम्) आनंद कोशात व्याप्त होऊन तू तिथेच रहा. (नृभिः) पुढे घेऊन जाणाऱ्या (प्रगती साध्य करणाऱ्या) तुझ्यातील पौरुषाद्वारे (पुनानः) मन, बुद्धी आयीना पवित्र करीत (वाजम् अभि) देवासुर- संग्रामामध्ये (अर्ष) आसुरांच्या (पाप वृत्तीचा) पराजय करण्यासाठी जा (वजिनम्) ज्ञानवान अशा (त्वा) तुला (मर्जयन्तः) सद्गुणांनी अलंकृत करीत (रशनाभिः) यम- नियमांच्या लगामाद्वारे नियंत्रित करीत शिक्षक योगीजन (बर्हिः अच्छ) परब्रह्माकडे (नमन्ति) प्रेरित करीत आहेत (व) जसे (वाजिनम्) बलवान (अश्वम्) घोड्याला (मर्जयन्तः) स्वच्छ करीत वा सजवीत योद्धा- घुडस्वार (रशनाभिः) लगामाने नियंत्रित करीत (बर्हिः अच्छ) युद्ध स्थळाकडे (नयन्ति) नेतात (तसे हे आत्मा, तू मनाला व बुद्धीला पावित्र्याकडे ने) ।। १ ।।
भावार्थ - जसे एका शक्तिशाली घोड्याला योग्दागण लगामाने नियंत्रित करून युद्ध क्षेत्रात नेतात, तद्वत योग- प्रशिक्षक जणांनी माणसाच्या आत्म्याला यम- नियम आदी साधनांनी नियंत्रित करून परब्रह्माकडे नेले पाहिजे. (त्याला परब्रह्माच्या भक्तीचा आनंद घेणे शिकविले पाहिजे.) ।। १ ।।
विशेष -
या मंत्रात उत्तरार्धात श्लिष्टोपमा अलंकार आहे. ।। १ ।।