English
Sidebar
सामवेद के मन्त्र
सामवेद - मन्त्रसंख्या 614
ऋषिः - विश्वामित्रो गाथिनः
देवता - अग्निः
छन्दः - त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
काण्ड नाम - आरण्यं काण्डम्
0
पा꣢त्य꣣ग्नि꣢र्वि꣣पो꣡ अग्रं꣢꣯ प꣣दं꣢꣯ वेः पाति꣢꣯ य꣣ह्व꣡श्चर꣢꣯ण꣣ꣳ सू꣡र्य꣢स्य । पा꣢ति꣣ ना꣡भा꣢ स꣣प्त꣡शी꣢र्षाणम꣣ग्निः꣡ पाति꣢꣯ दे꣣वा꣡ना꣢मुप꣣मा꣡द꣢मृ꣣ष्वः꣢ ॥६१४॥
स्वर सहित पद पाठपा꣡ति꣢꣯ । अ꣣ग्निः꣢ । वि꣣पः꣢ । अ꣡ग्र꣢꣯म् । प꣣द꣢म् । वेः । पा꣡ति꣢꣯ । य꣣ह्वः꣢ । च꣡र꣢꣯णम् । सू꣡र्य꣢꣯स्य । पा꣡ति꣢꣯ । ना꣡भा꣢꣯ । स꣣प्त꣡शी꣢र्षाणम् । स꣣प्त꣢ । शी꣣र्षाणम् । अग्निः꣢ । पा꣡ति꣢꣯ । दे꣣वा꣡ना꣢म् । उ꣣पमा꣡द꣢म् । उ꣣प । मा꣡द꣢꣯म् । ऋ꣣ष्वः꣢ ॥६१४॥
स्वर रहित मन्त्र
पात्यग्निर्विपो अग्रं पदं वेः पाति यह्वश्चरणꣳ सूर्यस्य । पाति नाभा सप्तशीर्षाणमग्निः पाति देवानामुपमादमृष्वः ॥६१४॥
स्वर रहित पद पाठ
पाति । अग्निः । विपः । अग्रम् । पदम् । वेः । पाति । यह्वः । चरणम् । सूर्यस्य । पाति । नाभा । सप्तशीर्षाणम् । सप्त । शीर्षाणम् । अग्निः । पाति । देवानाम् । उपमादम् । उप । मादम् । ऋष्वः ॥६१४॥
सामवेद - मन्त्र संख्या : 614
(कौथुम) पूर्वार्चिकः » प्रपाठक » 6; अर्ध-प्रपाठक » 3; दशतिः » 3; मन्त्र » 13
(राणानीय) पूर्वार्चिकः » अध्याय » 6; खण्ड » 3;
Acknowledgment
(कौथुम) पूर्वार्चिकः » प्रपाठक » 6; अर्ध-प्रपाठक » 3; दशतिः » 3; मन्त्र » 13
(राणानीय) पूर्वार्चिकः » अध्याय » 6; खण्ड » 3;
Acknowledgment
विषय - या मंत्रात जनदीश्वराचा महिमा वर्णित आहे
शब्दार्थ -
(विप्रः) मेघावी (अग्निः) अग्रनायक परमेश्वर (वेः) पक्ष्याच्या अथवा वेगवान वायूच्या (अग्रम्) अग्रगामी (पदम्) उड्डाणाची (पाति) रक्षा करतो, तोच (यहृः) महान परमेश्वर (सूर्यस्य) सूर्याच्या (चरणम्) संवत्सर चक्र प्रवर्तन, उत्तरायण आदी कार्यांची (पाति) रक्षा करतो. (अग्निः) तोच अग्रनायक जगदीश्वर (नाभा) केन्द्रीभूत हृदयात या मस्तिष्कात (सप्तशीर्षाणाम्) मन, बुद्धी आणि पंच ज्ञानेन्द्रियारूप सात शीर्षस्थ प्राणांचा जो स्वामी म्हणजे आत्मा त्याची (पाति) रक्षा करतो. (ऋष्वः) तोच दर्शनीय ईश्वर (देवानाम्) विद्वानांच्या (उपमादम्) यज्ञाचे (पाति) रक्षण करतो.।।१३।।
भावार्थ - जगदीश्वराचं सूर्य, वायू, पृथ्वी, चंद्र आदी पदार्थांच्या सर्व व्यापारांचा तसेच जीवात्मा, मन, बुद्धी, प्राण, इंद्रिये आदींच्या आणि सर्व विद्वज्जनांच्या यज्ञमय क्रियांचा रक्षक आहे.।।१३।। या दशतीमधे प्रजापती, सोम, अग्नी, अपांनपात आणि इन्द्र नावाने त्या एका जगदीश्वराचाच महिमा वर्णित आहे. तसेच या दशतीत परमेश्वरापासून तेज व यश याची प्रार्थना असल्यामुळे तसेच दिव्य रात्रीचे वर्णन असल्यामुळे या दशतीच्या विषयांशी मागील दशतीच्या विषयांची संगती आहे, असे जाणावे.।। षष्ठ प्रपाठकातीत तृतीय अर्धापैकी तृतीय दशती समाप्त। पष्ठ अध्यायातील तृतीय खण्ड समाप्त।।
विशेष -
या मंत्रात ङ्गपातिफ शब्दाची अनेकवेळा आवृत्ती झाल्यामुळे लाटानुप्रास अलंकार आहे. तसेच वारंवार ङ्गपातिफ (रक्षण करतो) म्हटल्यामुळे असा सूचित अर्थ निघतो की परमेश्वर अशाच प्रकारच्या अन्य कर्मांचेही रक्षण करतो. मंत्राच्या पूर्वार्धात आलेल्या ‘अग्नि’ शब्दाचे उत्तरार्धातही पठन केल्यामुळे असे सूचित होते की उत्तरार्धाचा अर्थ वेगळ्या स्वरूपात केली पाहिजे.।।१३।।