English
Sidebar
सामवेद के मन्त्र
सामवेद - मन्त्रसंख्या 70
ऋषिः - वसिष्ठो मैत्रावरुणिः
देवता - अग्निः
छन्दः - त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
काण्ड नाम - आग्नेयं काण्डम्
0
इ꣣न्धे꣢꣫ राजा꣣ स꣢म꣣र्यो꣡ नमो꣢꣯भि꣣र्य꣢स्य꣣ प्र꣡ती꣢क꣣मा꣡हु꣢तं घृ꣣ते꣡न꣢ । न꣡रो꣢ ह꣣व्ये꣡भि꣢रीडते स꣣बा꣢ध꣡ आ꣡ग्निरग्र꣢꣯मु꣣ष꣡सा꣢मशोचि ॥७०॥
स्वर सहित पद पाठइ꣣न्धे꣢ । रा꣡जा꣢꣯ । सम् । अ꣣र्यः꣢ । न꣡मो꣢꣯भिः । य꣡स्य꣢꣯ । प्र꣡ती꣢꣯कम् । आ꣡हु꣢꣯तम् । आ । हु꣣तम् । घृते꣡न꣢ । न꣡रः꣢꣯ । ह꣣व्ये꣡भिः꣢ । ई꣣डते । स꣣बा꣡धः꣢ । स꣣ । बा꣡धः꣢꣯ । आ । अ꣣ग्निः꣢ । अ꣡ग्र꣢꣯म् । उ꣣ष꣡सा꣢म् । अ꣣शोचि ॥७०॥
स्वर रहित मन्त्र
इन्धे राजा समर्यो नमोभिर्यस्य प्रतीकमाहुतं घृतेन । नरो हव्येभिरीडते सबाध आग्निरग्रमुषसामशोचि ॥७०॥
स्वर रहित पद पाठ
इन्धे । राजा । सम् । अर्यः । नमोभिः । यस्य । प्रतीकम् । आहुतम् । आ । हुतम् । घृतेन । नरः । हव्येभिः । ईडते । सबाधः । स । बाधः । आ । अग्निः । अग्रम् । उषसाम् । अशोचि ॥७०॥
सामवेद - मन्त्र संख्या : 70
(कौथुम) पूर्वार्चिकः » प्रपाठक » 1; अर्ध-प्रपाठक » 2; दशतिः » 2; मन्त्र » 8
(राणानीय) पूर्वार्चिकः » अध्याय » 1; खण्ड » 7;
Acknowledgment
(कौथुम) पूर्वार्चिकः » प्रपाठक » 1; अर्ध-प्रपाठक » 2; दशतिः » 2; मन्त्र » 8
(राणानीय) पूर्वार्चिकः » अध्याय » 1; खण्ड » 7;
Acknowledgment
विषय - पुढील मंत्रात यज्ञाग्नीच्या सादृश्याने परमात्म अग्नीचविषयी वर्णन केले आहे. -
शब्दार्थ -
प्रथम अर्थ (यज्ञाग्नीपरक) (अर्थ:) हविवहन कर्माचा स्वामी (राजा) वेदीमध्ये विराजमान यज्ञाग्नी (नमोभि:) सुगंधित, मधुर, पुष्टिवर्धक आणि आरोग्यवर्धक हवीच्या अन्नाद्वारे (इम्इन्धे) चांगल्या प्रकारे प्रदीप्त केला जातो. (यस्य) ज्या यज्ञाग्नीचे (प्रतीकम्) ज्वाला रूप मुख (घृतेन) घृताने (आहुतम्) आहुत होते (अग्नीला घृत भरविला जाते) (सबाध:) ऋत्विज (नर:) मनुष्य त्या यज्ञाग्नीचा (हव्येभि:) हव्य पदार्थांद्वारे (ईडते) सत्कार करता (अग्नि:) तो यज्ञाग्नी (उपसाम्) उष:काळाच्या (अग्रम्) पुढे (आ अशोचि) चारही बाजूला यज्ञकुंडात प्रदीप्त केला जातो.
द्वितीय अर्थ : (परमात्मपरक) (अर्थ:) सर्वांचा स्वामी (राजा) सम्राट परमात्मा (नमोभि:) नमस्कारांद्वारे (सम् इन्धे) हृदयात श्रेष्ठ प्रकारे प्रकाशित होतो. (यस्य) ज्या परमात्म्याचे (प्रतीकम्) स्वरूप (घृतेन) त्याच्या तेजाने (आहुतम्) सर्वत्र व्याप्त आहे. (सबाध:) संकटे व बाधा याने आक्रांत (नर:) माणूस (हव्येभि:) आत्मसमर्पणरूप हविद्वारे त्या परमेशाची (ईडते) पूजा करतो. तेव्हा तो (अग्नि:) परमात्मा (उषसाम्) उष:काळाच्या (अग्ने) आधी (म्हणजे ब्राह्ममुहूर्तात) (आ अशोचि) उपासकांच्या हृदयात प्रदीप्त होतो. (उपासकांना त्याची जाणीव होऊ लागते.) तात्पर्य हा की प्रभातकाळी धारणा, ध्यान व समाधी हे सुलभ असल्यामुळे उपासकांना परमेश्वराच्या तेजाचे अनुभव सहज होऊ लागते. ।।८।।
भावार्थ - जसे हविद्वारे यज्ञवेदीत यज्ञाग्नी प्रदीप्त करतात. तसेच मनुष्यांनीही आपल्या अंत:करणात नमस्कारांद्वारे परमेश्वराचे ध्यान प्रदीप्त करावे. ।।८।।
विशेष -
या मंत्रात श्लेषालंकार आहे. यज्ञाग्नी आणि परमेश्वर अग्नीत उपमान उपमेयभाव व्यंजित आहे. ।।८।।