पदार्थः -
प्रथमः—परमात्मपक्षे। हे (यविष्ठ) युवतम, तद्वच्छक्तिसम्पन्न परमात्मन् ! (त्वम् दाशुषः) आत्मसमर्पकान् (नॄन्) उपासकान् जनान् (पाहि) पालय, तेषाम् (गिरः) स्तुतिवाचः (शृणुहि) शृणु। [अत्र ‘उतश्च प्रत्ययाच्छन्दो वा वचनम्। अ० ६।४।१०६ वा०’ इत्यनेन छन्दसि हेर्लुको विकल्पविधानात् हेर्लुक् न, संहितायाम् ‘अन्येषामपि दृश्यते। अ० ६।३।१३७’ इति दीर्घः।] (उत) अपि च (त्मना) आत्मना (तोकम्) तेषां सद्विचाररूपं सन्तानम् (रक्ष) शत्रुभ्यः त्रायस्व। [संहितायां ‘नॄँ पाहि’ इत्यत्र ‘नॄन् पे’ अ० ८।३।१० इत्यनेन नकारस्य रुत्वम्। ‘अत्रानुनासिकः पूर्वस्य तु वा’ अ० ८।३।२ इत्यनेन पूर्वस्यानुनासिकः] ॥ द्वितीयः—नृपतिपक्षे। हे (यविष्ठ) अतिशयेन तरुण राजन् ! (त्वम् दाशुषः) विद्यादातॄन् धनदातॄन् वा (नॄन्) मनुष्यान् (पाहि) रक्ष, (गिरः) विदुषां वाचः (शृणुहि) शृणु, (उत) अपि च (त्मना) आत्मना (तोकम्) युद्धे मृतानां सैनिकानामपत्यम् (रक्ष) पालय ॥३॥२

भावार्थः - जगदीश्वरः स्वोपासकान् पालयति रक्षति च। तथैव नृपतिना द्वे कर्मणी अवश्यं कर्तव्ये, एकं विदुषां पालनं तदुपदेशश्रवणं च, द्वितीयं युद्धे हतानां सैनिकानामपत्यपत्न्यादिपालनञ्च ॥३॥

इस भाष्य को एडिट करें