पदार्थः -
(तत् इत्) तदेव ब्रह्म (भुवनेषु) सूर्यनक्षत्रादिषु लोकलोकान्तरेषु (ज्येष्ठम्) महत्तमम् (आस) अस्ति। [लडर्थे लिट्। अस्तेर्भ्वादेशे लिटि बभूव इति प्राप्ते ‘छन्दस्युभयथा’ अ० ३।४।११७ इति लिट आर्धधातुकसंज्ञाभावे अस्तेर्भ्वादेशो न भवति।] (यतः) यस्मात् (उग्रः) प्रचण्डः (त्वेषनृम्णः) प्रदीप्तज्योतिर्धनः प्रदीप्तबलो वा इन्द्रः सूर्यः (जज्ञे) उत्पन्नः। (सद्यः) क्षिप्रम् (जज्ञानः) उत्पद्यमानः स इन्द्रः सूर्यः (शत्रून्) अन्धकारमालिन्यरोगादीन् रिपून् (नि रिणाति) विनाशयति। [री गतिरेषणयोः क्र्यादिः, ‘प्वादीनां हृस्वः’ अ० ७।३।८० इति ह्रस्वत्वम्।] (यम् अनु) यस्यानुकूल्येन (विश्वे) सर्वे (ऊमाः) रक्षकाः पृथिवीमङ्गलबुधचन्द्रादयः (मदन्ति) हृष्यन्ति, प्रकाशन्ते प्राणं च लभन्ते ॥ [अवते रक्षणार्थाद् ‘अविसिविसिशुषिभ्यः कित्। उ० १।१४४’ इति मन् प्रत्ययः। किच्च। ‘ज्वरत्वर०’ अ० ६।४।२० इत्यादिना वकारोपधयोः स्थाने ऊठ्] ॥१॥२

भावार्थः - ज्येष्ठं ब्रह्मैव सूर्यचन्द्रपृथिवीमङ्गलबुधबृहस्पतितारामण्डलादीनि लोकलोकान्तराणि निर्माय ब्रह्माण्डमिदं सञ्चालयति ॥१॥

इस भाष्य को एडिट करें