Sidebar
सामवेद के मन्त्र
सामवेद - मन्त्रसंख्या 623
ऋषिः - वामदेवो गौतमः
देवता - इन्द्रः
छन्दः - अनुष्टुप्
स्वरः - गान्धारः
काण्ड नाम - आरण्यं काण्डम्
3
ह꣡री꣢ त इन्द्र꣣ श्म꣡श्रू꣢ण्यु꣣तो꣡ ते꣢ ह꣣रि꣢तौ꣣ ह꣡री꣢ । तं꣡ त्वा꣢ स्तुवन्ति क꣣व꣡यः꣢ पु꣣रु꣡षा꣢सो व꣣न꣡र्ग꣢वः ॥६२३
स्वर सहित पद पाठह꣡री꣢꣯ । ते꣣ । इन्द्र । श्म꣡श्रू꣢꣯णि । उ꣣त꣢ । उ꣣ । ते । हरि꣡तौ꣢ । हरी꣣इ꣡ति꣢ । तम् । त्वा꣣ । स्तुवन्ति । कव꣡यः꣢ । प꣣रुषा꣡सः꣢ । व꣣न꣡र्ग꣢वः ॥६२३॥
स्वर रहित मन्त्र
हरी त इन्द्र श्मश्रूण्युतो ते हरितौ हरी । तं त्वा स्तुवन्ति कवयः पुरुषासो वनर्गवः ॥६२३
स्वर रहित पद पाठ
हरी । ते । इन्द्र । श्मश्रूणि । उत । उ । ते । हरितौ । हरीइति । तम् । त्वा । स्तुवन्ति । कवयः । परुषासः । वनर्गवः ॥६२३॥
सामवेद - मन्त्र संख्या : 623
(कौथुम) पूर्वार्चिकः » प्रपाठक » 6; अर्ध-प्रपाठक » 3; दशतिः » 4; मन्त्र » 9
(राणानीय) पूर्वार्चिकः » अध्याय » 6; खण्ड » 4;
Acknowledgment
(कौथुम) पूर्वार्चिकः » प्रपाठक » 6; अर्ध-प्रपाठक » 3; दशतिः » 4; मन्त्र » 9
(राणानीय) पूर्वार्चिकः » अध्याय » 6; खण्ड » 4;
Acknowledgment
पदार्थ -
(इन्द्र) हे ऐश्वर्यवन् परमात्मन्! (ते) तेरे दिए हुए (श्मश्रूणि) ‘श्मश्रुणी-वचनव्यत्ययः’ शरीर में—हृदय में “श्म शरीरम्” [निरु॰ ३.५] “शरीरं हृदयम्” [तै॰ ३.१०.८.७] श्रित—प्राप्त हुए “श्मश्रु श्मनि श्रितम्” [निरु॰ ३.५] (हरी) रोगापहरण करने और स्वास्थ्याहरण करने वाले प्राण और उदान दोनों “प्राणो वै हरिः” [कौ॰ १७.९] (ते) तेरे (हरी हरितौ) अज्ञानान्धकारापहरण करने आनन्दाहरण करने वाले दिव्यस्वरूपों को “हरितेन हिरण्यमयेन” [मै॰ ४.२.१] ज्योतिःस्वरूप और शान्तस्वरूप “ऋक्सामे वा इन्द्रस्य हरी” [ऐ॰ २.२४] “ज्योतिस्तद्यदृक्” [जै॰ १.७६] “यद्ध वै शिवं शान्तं....तत् साम” [जै॰ ३.५२] इनको (तं त्वा) और उस तुझको (वनर्गवः) तुझ वननीय सम्भजनीय परमात्मा की ओर जाने वाले विरक्त “वनर्गू वनगामिनौ” [निरु॰ ३.१४] (कवयः पुरुषासः) विद्वान् जन “ये विद्वांसस्ते कवयः” [ऐ॰ २.२] (स्तुवन्ति) स्तुत—प्रशंसित करते हैं।
भावार्थ - हे ऐश्वर्यवन् परमात्मन्! तेरे दिए हुए तेरे रचे हुए शरीर में—हृदय में प्राप्त रोगापहर्ता स्वास्थ्याहर्ता अज्ञाननाशक और आनन्दप्रापक दिव्य प्राण और उदान को साधने वाले विरक्त जन तेरी स्तुति प्रशंसा करते हैं॥९॥
विशेष - ऋषिः—वामदेवः (वननीय उपास्य परमात्मदेव वाला उपासक)॥ देवता—इन्द्रः (ऐश्वर्यवान् परमात्मा)॥<br>
इस भाष्य को एडिट करें