टिप्पणी -

३–हृदयात्। अ० २।२९।६। वक्षःस्थमांसपिण्डात्। हृदयलक्षणं, यथा। शोणितकफप्रसादजं हृदयं तदाश्रया हि धमन्यः प्राणवहाः। तस्याधोवामतः प्लीहा फुस्फुसश्च दक्षिणतो यकृत् क्लोम च। इति शब्दकल्पद्रुमे सुश्रुतात्। क्लोम्नः। क्लुङ् गतौ मनिन्। फुफ्फुसात्। बाह्वोर्द्वयोर्मध्ये वक्षः, तन्मध्ये हृदयं तत्पार्श्वे क्लोम पिपासास्थानम्। इति श० क० द्रुमे। हलीक्ष्णात्। अवितॄस्तृतन्त्रिभ्य ईः। इति हल विलेखे–ई। क्ष्णु तेजने–ड। हलीं विलेखं क्ष्णौति तेजतीति। मांसपिण्डविशेषात् पित्तात्। पार्श्वाभ्याम्। स्पृशेः श्वण्शुनौ पृ च। उ० ५।२७। इति स्पृश–श्वण् पृ आदेशश्च। कक्षयोरधोभागाभ्याम्। मतस्नाभ्याम्। मत+ष्णिह स्नेहने–ड। मतं ज्ञानं स्नेहयतीति मतस्नम्। उभयपार्श्वसंबन्धाभ्यां वृक्काभ्यां तत्समीपस्थपित्ताधारपात्राभ्यां वा–इति सायणः। ग्रीवाधस्ताद् भागस्थितहृदयोभयपार्श्वस्थे अस्थिनी मतस्ने ताभ्याम् इति महीधरः, शुक्लयजु० २५।८। प्लीह्नः। श्वन्नुक्षन्पूषन्प्लीहन्०। उ० १।१५९। इति प्लिहङ् गतौ–कनिन्। कुक्षिवामपार्श्वस्थमांसखण्डात्। यक्नः। शकेर्ऋतिन्। उ० ४।५८। इति यज देवपूजासङ्गतिकरणदानेषु–ऋतिन्। जस्य कः। यजति संगच्छते यकृत्। पद्दन्नः०। पा० ६।१।६३ इति यकन् आदेशः। कुक्षेर्दक्षिणभागस्थमांसखण्डात्। कालखण्डात्। अन्यद् गतम् ॥