सपदार्थान्वयः -

वयं यस्य कृपया वर्चसा वर्चन्ते=दीप्यन्ते सर्वे पदार्था यस्मिन् वेदाध्ययने तेन पयसा पयन्ते=विजानन्ति सर्वान् पदार्थान् येन ज्ञानेन तेन मनसा मन्यन्ते=ज्ञायन्ते सर्वे व्यवहारा येनाऽन्तःकरणेन तेन शिवेन सर्वसुखनिमित्तेन तनूभिः तन्वते सुखानि कर्माणि च यासु ताभिः च सहः रायः विद्याचक्रवर्त्तिराज्यक्रियादीनि धनानि सम्+अगन्महि सम्यक् प्राप्नुमः ।

सुदत्रः सुष्ठ सुख ददातीति स त्वष्टा=ईश्वरः त्वक्षति=तनूकरोति दुःखानि प्रलये सर्वान् पदार्थान् छिनत्ति वा स जगदीश्वरः कृपयाऽस्मभ्यं रायः विद्याचक्रवर्त्तिराज्यक्रियादीनि धनानि सम्+वि+दधातु ससन्धानं विधानं करोतु ।

यद् यावद् अस्माकं तन्वः शरीरस्य विलिष्टं परिपूर्णं तत्समनुमार्ष्टुं मिश्रीभावेन पश्चात् शोधयतु ॥ २ । २४ ॥

पदार्थः -

(सम्) सम्यगर्थे (वर्चसा) वर्चन्ते दीप्यन्ते सर्व पदार्था यस्मिन् वेदाध्ययने तेन (पयसा) पयन्ते विजानन्ति सर्वान् पदार्थान् येन ज्ञानेन तेन (सम्) संधानार्थे (तनूभिः) तन्वते सुखानि कर्माणि च यासु ताभिः (अगन्महि) प्राप्नुमः। गमधातोर्लुङि उत्तमबहुवचने। मंत्रेघसह्वरणश० ॥अ॰ २।४। ६० ॥ अनेन च्लेर्लुक। म्वोश्च ॥ ८।२। ६५ ॥ अनेन मकारस्य नकारादेशः । अत्र लडर्थे लङ् (मनसा) मन्यन्ते ज्ञायन्ते सर्व व्यवहारा येनान्तःकरणेन तेन (सम्) मिश्रीभावे (शिवेन) सर्वसुखनिमित्तेन (त्वष्टा) त्वक्षति तनूकरोति दुःखानि प्रलये सर्वान् पदार्थान् छिनत्ति वा स जगदीश्वरः (सुदत्रः) सुष्ठु सुखं ददातीति सः (विदधातु) विधानं करोतु (रायः) विद्याचक्रवर्त्तिराज्यश्रियादीनि धनानि (अनु) पश्चादर्थे (मार्ष्ट) शोधयतु (तन्वः) शरीरस्य (यत्) यावत् (विलिष्टम्) परिपूर्णम् । अत्र विरुद्धार्थे विशब्दः । अयं मंत्रः श० १।९  ।३।६ व्याख्यातः ॥ २४ ॥

भावार्थः -

[सुदत्र...ईश्वरः कृपयाऽस्मभ्यं रायः संविदधातु, वयं यस्य कृपया वर्चसा, पयसा, मनसा, शिवेन, तनूभिश्च सह रायः समगन्महि]

मनुष्यैः सर्वकामप्रदस्येश्वरस्याज्ञापालन--सम्यक् पुरुषार्थाभ्यां विद्याध्ययनं, विज्ञानं, शरीरबलमनःशुद्धिः, कल्याणसिद्धिः, सर्वोत्तमश्रीप्राप्तिश्च सदैव कार्या।

[यदस्माकं तन्वो विलिष्टं तत् समनुमार्ष्टुं]

तथा--सर्वे व्यवहाराः पदार्थाश्च नित्यं शुद्धा भावनीयाः ॥ २ । २४ ॥

भावार्थ पदार्थः -

वर्चसा=विद्याध्ययेन। पयसा=विज्ञानेन। मनसा=मनःशुद्धया । शिवेन=कल्याणसिद्धया। तनूभिः=शरीरबलशुद्धया। राय:=सर्वोत्तमश्रियः॥

विशेषः -

वामदेवः । त्वष्टा=ईश्वरः। विराट् त्रिष्टुप् । धैवतः ॥