English
यजुर्वेद - अध्याय 8/ मन्त्र 47
ऋषिः - शास ऋषिः
देवता - विश्वकर्म्मेन्द्रो देवता
छन्दः - विराट ब्राह्मी बृहती,
स्वरः - मध्यमः
0
उ॒प॒या॒मगृ॑हीतो॒ऽस्य॒ग्नये॑ त्वा गाय॒त्रछ॑न्दसं गृह्णा॒मीन्द्रा॑य त्वा त्रि॒ष्टुप्छ॑न्दसं गृह्णामि॒ विश्वे॑भ्यस्त्वा दे॒वेभ्यो॒ जग॑च्छन्दसं गृह्णाम्यनु॒ष्टुप्ते॑ऽभिग॒रः॥४७॥
स्वर सहित पद पाठउ॒प॒या॒मगृ॑हीत॒ इत्यु॑पया॒मऽगृ॑हीतः। अ॒सि॒। अ॒ग्नये॑। त्वा॒। गा॒य॒त्रछ॑न्दस॒मिति॑ गाय॒त्रऽछन्द॑सम्। गृ॒ह्णा॒मि॒। इन्द्रा॑य। त्वा॒। त्रि॒ष्टुप्छ॑न्दसम्। त्रि॒स्तुप्छ॑न्दस॒मिति॑ त्रि॒स्तुप्ऽछ॑न्दसम्। गृ॒ह्णा॒मि॒। विश्वे॑भ्यः। त्वा॒। दे॒वेभ्यः॑। जग॑च्छन्दस॒मि॑ति॒ जग॑त्ऽछन्दसम्। गृ॒ह्णा॒मि॒। अ॒नु॒ष्टुप्। अ॒नु॒स्तुबित्य॑नु॒ऽस्तुप्। ते॒। अ॒भि॒ग॒र। इत्य॑भिऽग॒रः ॥४७॥
स्वर रहित मन्त्र
उपयामगृहीतो स्यग्नये त्वा गायत्रच्छन्दसङ्गृह्णामीइन्द्राय त्वा त्रिष्टुप्छन्दसङ्गृह्णामि विश्वेभ्यस्त्वा देवेभ्यो जगच्छन्दसङ्गृह्णाम्यनुष्टुप्ते भिगरः ॥
स्वर रहित पद पाठ
उपयामगृहीत इत्युपयामऽगृहीतः। असि। अग्नये। त्वा। गायत्रछन्दसमिति गायत्रऽछन्दसम्। गृह्णामि। इन्द्राय। त्वा। त्रिष्टुप्छन्दसम्। त्रिस्तुप्छन्दसमिति त्रिस्तुप्ऽछन्दसम्। गृह्णाामि। विश्वेभ्यः। त्वा। देवेभ्यः। जगच्छन्दसमिति जगत्ऽछन्दसम्। गृह्णाामि। अनुष्टुप्। अनुस्तुबित्यनुऽस्तुप्। ते। अभिगर। इत्यभिऽगरः॥४७॥
विषयः - पुनः प्रकारान्तरेण तदेवाह ॥
सपदार्थान्वयः - हे विश्वकर्म्मन् ! अहं यस्य ते=तवानुष्टुप् अनुष्टोभते=¬स्तभ्नात्यज्ञानं यः अभिगिर: अभिगतस्तव अस्ति, तं गायत्रच्छन्दसं गायत्रीछन्दोऽर्थविज्ञापकं त्वा त्वाम् अग्नये अग्न्यादिपदार्थविज्ञानाय गृह्णामिवृणोमि। त्रिष्टुप्च्छन्दसं त्रिष्टुप्छन्दोऽर्थबोधयितारं त्वा त्वाम् इन्द्राय परमैश्वर्यप्राप्तये गृह्णामि वृणोमि । जगच्छन्दसं जगच्छन्दोऽवगमकं त्वा त्वां विश्वेभ्यः अखिलेभ्यः देवेभ्यः दिव्यगुणकर्मस्वभावेभ्यः गृह्णामि वृणोमि । एतदर्थमस्माभिस्व्वमुपयामगृहीतः साङ्गोपाङ्गसाधनैः स्वीकृतः असि ॥ ८। ४७॥ [अनुवृत्तिमाह--]
पदार्थः -
(उपयामगृहीतः) साङ्गोपाङ्गसाधनैः स्वीकृतः (असि)(अग्नये) अग्न्यादिपदार्थविज्ञानाय (त्वा) त्वाम् (गायत्रच्छन्दसम्) गायत्रीछन्दोऽर्थविज्ञापकम् (गृह्णामि) वृणोमि (इन्द्राय) परमैश्वर्य्यप्राप्तये (त्वा) त्वाम् (त्रिष्टुप्छन्दसम्) त्रिष्टुप्छन्दोऽर्थबोधयितारम् (गृह्णामि)(विश्वेभ्यः) अखिलेभ्यः (त्वा) त्वाम् (देवेभ्यः) दिव्यगुणकर्म्मस्वभावेभ्यः (जगच्छन्दसम्) जगच्छन्दोऽवगमकम् (गृह्णामि)(अनुष्टुप्) अनुष्टोभते=स्तभ्नात्यज्ञानं यः (ते) तव (अभिगरः)अभिगतस्तवः ॥अयं मन्त्र: शत० ११। ५ । ९ । ७ व्याख्यातः ॥४७॥
भावार्थः - अत्र मन्त्रे पूर्वस्यान्मंत्राद्विश्वकर्म्मन्निति पदमनुवर्त्तते । [हे विश्वकर्मन् !.....गायत्रच्छन्दसं त्वग्नये गृह्णामि........एतदर्थमस्माभिस्त्वमुपयामगृहीतोऽसि] मनुष्यैरग्न्यादिविद्यासाधनक्रियाविज्ञापकानां गायत्र्यादिछन्दोऽन्वितानामृग्वेदादीनां बोधायाध्यापकः सेवनीयोऽस्ति, न ह्येतेन विना कस्यचिद्विद्याप्राप्तिर्भवितुं शक्या ॥ ८ । ४७ ॥
विशेषः - उपयामगृहीतोऽसीत्यस्य शासः । विश्वकर्म्मेन्द्र:=अखिलसाधुकर्मयुक्तोऽध्यापकः। विराड् ब्राह्मी बृहती। मध्यमः॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal