ऋग्वेद - मण्डल 8/ सूक्त 37/ मन्त्र 1
प्रेदं ब्रह्म॑ वृत्र॒तूर्ये॑ष्वाविथ॒ प्र सु॑न्व॒तः श॑चीपत॒ इन्द्र॒ विश्वा॑भिरू॒तिभि॑: । माध्यं॑दिनस्य॒ सव॑नस्य वृत्रहन्ननेद्य॒ पिबा॒ सोम॑स्य वज्रिवः ॥
स्वर सहित पद पाठप्र । इ॒दम् । ब्रह्म॑ । वृ॒त्र॒ऽतूर्ये॑षु । आ॒वि॒थ॒ । प्र । सु॒न्व॒तः । श॒ची॒ऽप॒ते॒ । इन्द्र॑ । विश्वा॑भिः । ऊ॒तिऽभिः॑ । माध्य॑न्दिनस्य । सव॑नस्य । वृ॒त्र॒ऽह॒न् । अ॒ने॒द्य॒ । पिब॑ । सोम॑स्य । व॒ज्रि॒ऽवः॒ ॥
स्वर रहित मन्त्र
प्रेदं ब्रह्म वृत्रतूर्येष्वाविथ प्र सुन्वतः शचीपत इन्द्र विश्वाभिरूतिभि: । माध्यंदिनस्य सवनस्य वृत्रहन्ननेद्य पिबा सोमस्य वज्रिवः ॥
स्वर रहित पद पाठप्र । इदम् । ब्रह्म । वृत्रऽतूर्येषु । आविथ । प्र । सुन्वतः । शचीऽपते । इन्द्र । विश्वाभिः । ऊतिऽभिः । माध्यन्दिनस्य । सवनस्य । वृत्रऽहन् । अनेद्य । पिब । सोमस्य । वज्रिऽवः ॥ ८.३७.१
ऋग्वेद - मण्डल » 8; सूक्त » 37; मन्त्र » 1
अष्टक » 6; अध्याय » 3; वर्ग » 19; मन्त्र » 1
अष्टक » 6; अध्याय » 3; वर्ग » 19; मन्त्र » 1
विषय - माध्यन्दिन स्तवन के सोम का पान
पदार्थ -
[१] हे (इन्द्र) = शत्रुओं का विद्रावण करनेवाले प्रभो! आप (वृत्रतूर्येषु) = वासना के विनाशवाले संग्रामों में (इदं ब्रह्म) = इस ज्ञान का (प्र आविथ) = प्रकर्षेण रक्षण करते हैं। हे (शचीपते) = प्रज्ञा व कर्मों के स्वामिन् प्रभो ! आप (विश्वाभिः ऊतिभिः) = सब रक्षणों के द्वारा (सुन्वतः) = सोमाभिषव करनेवाले इस पुरुष का प्र [ आविथ] रक्षण करते हैं। [२] हे (वृत्रहन्) = ज्ञान की आवरणभूत वासना को विनष्ट करनेवाले, (अनेद्य) = अनिन्दनीय-पापरहित (वज्रिवः) = वज्रहस्त प्रभो! आप माध्यन्दिनस्य (सवनस्य) = हमारे जीवन के माध्यन्दिन-सवन सम्बन्धी, अर्थात् २५ से ६८ वर्ष तक चलनेवाले गृहस्थ यज्ञ सम्बन्धी (सोमस्य पिबा) = सोम का पान करिये। आपकी कृपा से हम यौवन में भी, संयमी जीवन के बनकर वीर्यशक्ति को सुरक्षित करनेवाले हों।
भावार्थ - भावार्थ- प्रभु सोमरक्षक पुरुष के ज्ञान का रक्षण करते हैं। प्रभु कृपा से ही हम यौवन में भी संयमी जीवनवाले बनकर सोम का रक्षण कर पाते हैं।
इस भाष्य को एडिट करें