Loading...

मन्त्र चुनें

  • यजुर्वेद का मुख्य पृष्ठ
  • यजुर्वेद - अध्याय 40/ मन्त्र 11
    ऋषिः - दीर्घतमा ऋषिः देवता - आत्मा देवता छन्दः - अनुष्टुप् स्वरः - गान्धारः
    2

    सम्भू॑तिं च विना॒शं च॒ यस्तद्वेदो॒भय॑ꣳ स॒ह।वि॒ना॒शेन॑ मृ॒त्युं ती॒र्त्वा सम्भू॑त्या॒मृत॑मश्नुते॥११॥

    स्वर सहित पद पाठ

    सम्भू॑ति॒मिति॒ सम्ऽभू॑तिम्। च॒। वि॒ना॒शमिति॑ विऽना॒शम्। च॒। यः। तत्। वेद॑। उ॒भय॑म्। स॒ह ॥ वि॒ना॒शेनेति॑ विना॒शेन॑। मृ॒त्युम्। ती॒र्त्वा। सम्भू॒त्येति॒ सम्ऽभू॑त्या। अ॒मृत॑म्। अ॒श्नु॒ते॒ ॥११ ॥


    स्वर रहित मन्त्र

    सम्भूतिञ्च विनाशञ्च यस्तद्वेदोभयँ सह । विनाशेन मृत्युन्तीर्त्वा सम्भूत्यामृतमश्नुते ॥


    स्वर रहित पद पाठ

    सम्भूतिमिति सम्ऽभूतिम्। च। विनाशमिति विऽनाशम्। च। यः। तत्। वेद। उभयम्। सह॥ विनाशेनेति विनाशेन। मृत्युम्। तीर्त्वा। सम्भूत्येति सम्ऽभूत्या। अमृतम्। अश्नुते॥११॥

    यजुर्वेद - अध्याय » 40; मन्त्र » 11
    Acknowledgment

    पदार्थ -


    पदार्थ = ( यः ) = जो पुरुष  ( सम्भूतिम् ) = कार्य जगत्  ( च ) = और  ( विनाशम् ) = जिसमें पदार्थ नष्ट होकर लीन होते हैं, ऐसे कारण रूप  असम्भूति ( च ) = इनके गुण-कर्मस्वभावों को  ( सह ) = एक साथ  ( उभयम् ) = दोनों  ( तत् ) = उन कार्य कारण स्वरूपों को  (वेद ) = जानता है  ( विनाशेन ) =  सबके अदृश्य होने के परम कारण को जान कर  ( मृत्युम् ) = देह छोड़ने से होने के परम कारण को जान कर  ( मृत्युम् ) = देह छोड़ने से होनेवाले भय को  ( तीर्त्वा ) = पार करके उसको सर्वथा त्यागकर  ( सम्भूत्या ) = कारण से कार्यों के उत्पन्न होने के तत्त्व को जानकर  ( अमृतम् ) = अविनाशी मोक्ष सुख को  ( अश्नुते ) = प्राप्त होता है।

     

    भावार्थ -

    भावार्थ = कार्य कारण रूप वस्तु निरर्थक नहीं है, किन्तु कार्य कारण के गुण-कर्म-स्वभावों को जानकर, धर्म आदि मोक्ष के साधनों में संयुक्त करके, अपने शरीरादि के कार्य कारण को जानकर, मरण का भय छोड़कर, मोक्ष की सिद्धि करनी चाहिये । जिस कारण से यह शरीर उत्पन्न हुआ है, उसमें ही कभी न कभी अवश्य लीन होगा। जिसकी उत्पत्ति हुई है उसका नाश भी अवश्य होगा, ऐसे निश्चय से निर्भय होकर, मुक्ति के साधनों में यत्नशील होना चाहिये ।

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top