यजुर्वेद - अध्याय 22/ मन्त्र 2
ऋषिः - प्रजापतिर्ऋषिः
देवता - विद्वांसो देवता
छन्दः - निचृत् त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
1
इ॒माम॑गृभ्णन् रश॒नामृ॒तस्य॒ पूर्व॒ऽआयु॑षि वि॒दथे॑षु क॒व्या। सा नो॑ऽअ॒स्मिन्त्सु॒तऽआब॑भूवऽऋ॒तस्य॒ साम॑न्त्स॒रमा॒रप॑न्ती॥२॥
स्वर सहित पद पाठइ॒माम्। अ॒गृ॒भ्ण॒न्। र॒श॒नाम्। ऋ॒तस्य॑। पूर्वे॑। आयु॑षि। वि॒दथे॑षु। क॒व्या। सा। नः॒। अ॒स्मिन्। सु॒ते। आ। ब॒भू॒व॒। ऋ॒तस्य॑। साम॑न्। स॒रम्। आ॒रप॒न्तीत्या॒ऽरप॑न्ती ॥२ ॥
स्वर रहित मन्त्र
इमामगृभ्णन्रशनामृतस्य पूर्व आयुषि विदथेषु कव्या । सा नोऽअस्मिन्त्सुत आऽबभूवऽऋतस्य सामन्त्सरमारपन्ती ॥
स्वर रहित पद पाठ
इमाम्। अगृभ्णन्। रशनाम्। ऋतस्य। पूर्वे। आयुषि। विदथेषु। कव्या। सा। नः। अस्मिन्। सुते। आ। बभूव। ऋतस्य। सामन्। सरम्। आरपन्तीत्याऽरपन्ती॥२॥
विषय - परमेश्वर की व्यापक शक्ति के समान राजा की राज्य व्याख्या का वर्णन ।
भावार्थ -
( अस्मिन् सुते) इस उत्पन्न जगत् में (नः) हमें (सा) वह व्यापक शक्ति (आबभूव) ज्ञात होती है जो (ऋतस्य) मूल, परम सत्य कारणरूप परमेश्वर और प्रकृति के सत्य तत्व के ( सरम् ) व्यापार या चेष्टा को (सामन्) आदि से अन्त तक, समान रूप से (आ रपन्ती) स्पष्ट बतलाती है । (इमाम् ) उस ( रसनाम् ) व्यापक शक्ति की ज्ञान श्रृंखला को ही (ऋतस्य पूर्वे आयुषि ) संसार के प्रारम्भ काल में (कवयः) क्रान्तदर्शी ऋषि लोग (विदथेषु) यज्ञों और ज्ञान के अवसरों में या ज्ञानरूप वेदों में (अगृभ्णन् ) ग्रहण करते हैं, जानते हैं ।
राष्ट्र के पक्ष में- 'ऋत' व्यक्त जगत् के आदि काल में क्रान्तदर्शी ऋषि लोग रस्सी के समान नियामक शक्ति या व्यवस्था को ( विदथेषु) ज्ञानमय वेदों में प्राप्त करते हैं । वह व्यवस्था राजा के अभिषेक के अवसर पर भी हमें प्राप्त हो। वह 'ऋत' सत्य व्यवहार से पूर्ण राष्ट्र के ( सामन्) आदि से अन्त तक समान रूप से हमें ज्ञान का स्पष्ट उपदेश करने वाली है । शत० १३ । १ । २ । १ ॥
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - यज्ञपुरुष ऋषिः । विद्वांसो देवताः । निवृत् त्रिष्टुप् । धैवतः ॥ अथातश्चतुर्भिरध्यायैरश्वमेधः ॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal