ऋग्वेद - मण्डल 10/ सूक्त 42/ मन्त्र 1
अस्ते॑व॒ सु प्र॑त॒रं लाय॒मस्य॒न्भूष॑न्निव॒ प्र भ॑रा॒ स्तोम॑मस्मै । वा॒चा वि॑प्रास्तरत॒ वाच॑म॒र्यो नि रा॑मय जरित॒: सोम॒ इन्द्र॑म् ॥
स्वर सहित पद पाठअस्ता॑ऽइव । सु । प्र॒ऽत॒रम् । लाय॑म् । अस्य॑न् । भूष॑न्ऽइव । प्र । भ॒र॒ । स्तोम॑म् । अ॒स्मै॒ । वा॒चा । वि॒प्राः॒ । त॒र॒त॒ । वाच॑म् । अ॒र्यः । नि । र॒म॒य॒ । ज॒रि॒त॒रिति॑ । सोमे॑ । इन्द्र॑म् ॥
स्वर रहित मन्त्र
अस्तेव सु प्रतरं लायमस्यन्भूषन्निव प्र भरा स्तोममस्मै । वाचा विप्रास्तरत वाचमर्यो नि रामय जरित: सोम इन्द्रम् ॥
स्वर रहित पद पाठअस्ताऽइव । सु । प्रऽतरम् । लायम् । अस्यन् । भूषन्ऽइव । प्र । भर । स्तोमम् । अस्मै । वाचा । विप्राः । तरत । वाचम् । अर्यः । नि । रमय । जरितरिति । सोमे । इन्द्रम् ॥ १०.४२.१
ऋग्वेद - मण्डल » 10; सूक्त » 42; मन्त्र » 1
अष्टक » 7; अध्याय » 8; वर्ग » 22; मन्त्र » 1
अष्टक » 7; अध्याय » 8; वर्ग » 22; मन्त्र » 1
विषय - इन्द्रः। उत्तम धनुर्धर के समान स्वयं प्रभु को प्राप्त करने का उपदेश। विद्वान् हृदय में परमेश्वर को धारण करे। सुखी हों।
भावार्थ -
(अस्ता इव) बाण को फेंकने वाला उत्तम धनुर्धर जिस प्रकार (अस्यन्) बाण फेंकता हुआ (प्रतरम् लायं भरति = हरति) दूर के स्थित लक्ष्य पर भी अच्छी प्रकार प्रहार करता है और (भूषन् इव) जिस प्रकार आभूषणों से सजने वाला पुरुष आभूषणों को पहिन (सु प्र भरति) उत्तम रीति से सजता है उसी प्रकार हे (विप्राः) विद्वान् पुरुषो ! और आप लोग (लायम्) सदा ग्रहण करने योग्य (प्रतरम्) अति उत्कृष्ट, एवं सब संकटों से पार उतार देने वाले उस प्रभु को (सु प्र भर) उत्तम रीति से धारण करो, उसे प्राप्त करो और सुभूषित करो। और उस (अर्यः वाचम्) स्वामी की वाणी को (वाचा प्र तरत) अपनी वाणी से पार करो उसका नित्य स्वाध्याय करो। हे (जरितः) उत्तम उपदेष्टा ! विद्वन् ! स्तोतः ! तू (सोमे) अपने आत्मा में (इन्द्रम् नि रमय) उस ऐश्वर्यवान् प्रभु को नित्य रमा।
टिप्पणी -
‘सोममिन्द्रन्’ इति क्वचित् पाठः। ‘सोमे। इन्द्रम्।’ इति च पदपाठः॥
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - ऋषिः कृष्णः। इन्द्रो देवता॥ छन्द:–१, ३, ७-९, ११ त्रिष्टुप्। २, ५ निचृत् त्रिष्टुम्। ४ पादनिचृत् त्रिष्टुप्। ६, १० विराट् त्रिष्टुप्॥ एकादशर्चं सूक्तम्॥
इस भाष्य को एडिट करें