ऋग्वेद - मण्डल 3/ सूक्त 48/ मन्त्र 4
ऋषिः - गोपवन आत्रेयः सप्तवध्रिर्वा
देवता - इन्द्र:
छन्दः - त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
उ॒ग्रस्तु॑रा॒षाळ॒भिभू॑त्योजा यथाव॒शं त॒न्वं॑ चक्र ए॒षः। त्वष्टा॑र॒मिन्द्रो॑ ज॒नुषा॑भि॒भूया॒मुष्या॒ सोम॑मपिबच्च॒मूषु॑॥
स्वर सहित पद पाठउ॒ग्रः । तु॒रा॒षाट् । अ॒भिभू॑तिऽओजाः । य॒था॒ऽव॒शम् । त॒न्व॑म् । च॒क्रे॒ । ए॒षः । त्वष्टा॑रम् । इन्द्रः॑ । ज॒नुषा॑ । अ॒भि॒ऽभूय॑ । आ॒ऽमुष्य॑ । सोम॑म् । अ॒पि॒ब॒त् । च॒मूषु॑ ॥
स्वर रहित मन्त्र
उग्रस्तुराषाळभिभूत्योजा यथावशं तन्वं चक्र एषः। त्वष्टारमिन्द्रो जनुषाभिभूयामुष्या सोममपिबच्चमूषु॥
स्वर रहित पद पाठउग्रः। तुराषाट्। अभिभूतिऽओजाः। यथाऽवशम्। तन्वम्। चक्रे। एषः। त्वष्टारम्। इन्द्रः। जनुषा। अभिऽभूय। आऽमुष्य। सोमम्। अपिबत्। चमूषु॥
ऋग्वेद - मण्डल » 3; सूक्त » 48; मन्त्र » 4
अष्टक » 3; अध्याय » 3; वर्ग » 12; मन्त्र » 4
अष्टक » 3; अध्याय » 3; वर्ग » 12; मन्त्र » 4
विषय - शरीरवत् वीर की राष्ट्र वृद्धि।
भावार्थ -
(एषः) वह राजा, सेनापति (उग्रः) भयंकर, (तुराषाट्) वेगवान् शत्रु वीरों का पराजय करने हारा (अभिभूत्योजाः) शत्रुओं को पराजित करने वाले पराक्रम से युक्त (यथावशं) अपने वश करने के सामर्थ्य के अनुसार ही (तन्वं चक्रे) अपने शरीर और राष्ट्र को विस्तृत करे। (इन्द्रः) ऐश्वर्यवान् पुरुष (जनुषा) जन्मसे ही—निसर्ग से ही (त्वष्टारम् अभिभूय) सूर्य को भी पराजित कर उससे भी बढ़कर तेजस्वी होकर (चमूषु) सेनाओं के बल पर (अमुष्य) दूरस्थ शत्रु पुरुष के भी (सोमम् अपिबत्) राष्ट्रैश्वर्य को उपभोग करता है।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - विश्वामित्र ऋषिः। इन्द्रो देवता ॥ छन्द:–१, २ निचृत्त्रिष्टुप। ३, ४ त्रिष्टुप्। ५ भुरिक् पंक्तिः॥
इस भाष्य को एडिट करें