Loading...
ऋग्वेद मण्डल - 6 के सूक्त 10 के मन्त्र
मण्डल के आधार पर मन्त्र चुनें
अष्टक के आधार पर मन्त्र चुनें
  • ऋग्वेद का मुख्य पृष्ठ
  • ऋग्वेद - मण्डल 6/ सूक्त 10/ मन्त्र 2
    ऋषिः - भरद्वाजो बार्हस्पत्यः देवता - अग्निः छन्दः - निचृत्त्रिष्टुप् स्वरः - धैवतः

    तमु॑ द्युमः पुर्वणीक होत॒रग्ने॑ अ॒ग्निभि॒र्मनु॑ष इधा॒नः। स्तोमं॒ यम॑स्मै म॒मते॑व शू॒षं घृ॒तं न शुचि॑ म॒तयः॑ पवन्ते ॥२॥

    स्वर सहित पद पाठ

    तम् । ऊँ॒ इति॑ । द्यु॒ऽमः॒ । पु॒रु॒ऽअ॒णी॒क॒ । हो॒तः॒ । अग्ने॑ । अ॒ग्निऽभिः॑ । मनु॑षः । इ॒धा॒नः । स्तोम॑म् । यम् । अ॒स्मै॒ । म॒मता॑ऽइव । शू॒षम् । घृ॒तम् । न । शुचि॑ । म॒तयः॑ । प॒व॒न्ते॒ ॥


    स्वर रहित मन्त्र

    तमु द्युमः पुर्वणीक होतरग्ने अग्निभिर्मनुष इधानः। स्तोमं यमस्मै ममतेव शूषं घृतं न शुचि मतयः पवन्ते ॥२॥

    स्वर रहित पद पाठ

    तम्। ऊँ इति। द्युऽमः। पुरुऽअणीक। होतः। अग्ने। अग्निऽभिः। मनुषः। इधानः। स्तोमम्। यम्। अस्मै। ममताऽइव। शूषम्। घृतम्। न। शुचि। मतयः। पवन्ते ॥२॥

    ऋग्वेद - मण्डल » 6; सूक्त » 10; मन्त्र » 2
    अष्टक » 4; अध्याय » 5; वर्ग » 12; मन्त्र » 2

    भावार्थ -
    हे ( धुमः ) कान्तिमन् ! हे सूर्यवत् तेजस्विन् हे 'द्यु अर्थात् पृथिवी और उत्तम कामना सद्-व्यवहार आदि के स्वामिन् ! हे ( पुर्वणीक) बहुत सी सेनाओं के स्वामिन् ! हे (पुरु-अनीक) बहुत से मुखों वाले, बहुत से वक्ता विद्वानों वा सैन्यों के स्वामिन् ! हे ( होतः ) अधीनों को अन्न वेतनादि देने वाले ! दातः ! हे (अग्ने) अग्रणी, स्वयंप्रकाश ! शत्रु को दुग्ध करने वाले प्रतापिन् ! तू ( अग्निभिः ) अग्निवत् तेजस्वी, अपने अंगों में नमने वाले, विनयशील भृत्यों, ज्ञानवान् विद्वानों द्वारा ( इधानः ) स्वयं अवयवों, वा प्रकाशों से अग्नि के समान, चमकता हुआ, ( तम् उ स्तोमं ) उस स्तुति-वचन को सुन वा स्तुत्य पद उत्तम सैन्य बल को ग्रहण कर ( यम् ) जिस ( शुषं ) सुखकारी वचन को या शत्रुशोषक शुद्ध, पवित्र, धार्मिक बल को, ( मतयः ) बुद्धिमान् पुरुष इस प्रकार ( पवन्ते ) स्वच्छ रूप से प्रकट करते हैं जिस प्रकार ( ममता इव शूषं शुचिं घृतं न ) माता, या बुद्धिमती स्त्री, बलकारी, शुद्ध तेजस्कर दुग्ध, घृत, जलादि को स्वच्छ करती, प्रदान करती है ।

    ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - भरद्वाजो बार्हस्पत्य ऋषिः ॥ अग्निर्देवता ॥ छन्दः १ त्रिष्टुप् । ४ आर्षी पंक्ति: । २, ३, ६ निचृत्त्रिष्टुप् । ५ विराट् त्रिष्टुप् । ७ प्राजापत्या बृहती ॥ सप्तर्चं सूक्तम् ॥

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top