ऋग्वेद - मण्डल 6/ सूक्त 28/ मन्त्र 2
ऋषिः - भरद्वाजो बार्हस्पत्यः
देवता - गाव इन्द्रो वा
छन्दः - स्वराट्त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
इन्द्रो॒ यज्व॑ने पृण॒ते च॑ शिक्ष॒त्युपेद्द॑दाति॒ न स्वं मु॑षायति। भूयो॑भूयो र॒यिमिद॑स्य व॒र्धय॒न्नभि॑न्ने खि॒ल्ये नि द॑धाति देव॒युम् ॥२॥
स्वर सहित पद पाठइन्द्रः॑ । यज्व॑ने । पृ॒ण॒ते । च॒ । शि॒क्ष॒ति॒ । उप॑ । इत् । द॒दा॒ति॒ । न । स्वम् । मु॒षा॒य॒ति॒ । भूयः॑ऽभूयः । र॒यिम् । इत् । अ॒स्य॒ । व॒र्धय॑न् । अभि॑न्ने । खि॒ल्ये । नि । द॒धा॒ति॒ । दे॒व॒ऽयुम् ॥
स्वर रहित मन्त्र
इन्द्रो यज्वने पृणते च शिक्षत्युपेद्ददाति न स्वं मुषायति। भूयोभूयो रयिमिदस्य वर्धयन्नभिन्ने खिल्ये नि दधाति देवयुम् ॥२॥
स्वर रहित पद पाठइन्द्रः। यज्वने। पृणते। च। शिक्षति। उप। इत्। ददाति। न। स्वम्। मुषायति। भूयःऽभूयः। रयिम्। इत्। अस्य। वर्धयन्। अभिन्ने। खिल्ये। नि। दधाति। देवऽयुम् ॥२॥
ऋग्वेद - मण्डल » 6; सूक्त » 28; मन्त्र » 2
अष्टक » 4; अध्याय » 6; वर्ग » 25; मन्त्र » 2
अष्टक » 4; अध्याय » 6; वर्ग » 25; मन्त्र » 2
विषय - राजा का प्रजाजन को खजाने के समान रक्षा करने का कर्तव्य ।
भावार्थ -
( इन्द्रः ) ऐश्वर्यवान् पुरुष ( यज्वने ) यज्ञशील, दान देने वाले और आदर सत्कार करने वाले ( पृणते च ) राष्ट्र के ऐश्वर्य को पूर्ण करने वाले प्रजाजन को ( शिक्षति ) शिष्य वा पुत्रवत् शिक्षा दे और ( उप ददाति इत् ) प्राप्त कर बहुत धन प्रदान भी करे । और वह ( स्वं ) प्रजा के अपने धन को ( न मुषायति ) चोरी से ग्रहण नहीं करता, प्रत्युत ( भूयः भूयः ) और भी अधिकाधिक ( अस्य रयिम् वर्धयन् इत् ) उसके धनैश्वर्य को बढ़ाता हुआ ही (देव-युम् ) दाता, तेजस्वी राजा को चाहने वाले प्रजाज़न को पिता वा गुरु के समान ही ( अभिन्ने खिल्ये ) अपने से अभिन्न अंश में अथवा शत्रु आदि से न टूटने योग्य भू प्रदेश दुर्गादि के बीच में (निदधाति ) उसको अपने उत्तम धन के समान सुरक्षित रखे ।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - भरद्वाजो बार्हस्पत्य ऋषिः ॥ १, ३-८ गावः । २, ८ गाव इन्द्रो वा देवता । छन्दः–१, ७ निचृत्त्रिष्टुप् । २ स्वराट् त्रिष्टुप् । ५, ६ त्रिष्टुप् । ३, ४ जगती । ८ निचृदनुष्टुप् ।। अष्टर्चं सूक्तम् ।।
इस भाष्य को एडिट करें