Loading...
Close
VedicScriptures VedicScriptures
English
साइडबार
यजुर्वेद अध्याय - 1
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

मन्त्र चुनें

  • यजुर्वेद का मुख्य पृष्ठ
    • यजुर्वेद - अध्याय 1/ मन्त्र 26
    ऋषिः - परमेष्ठी प्रजापतिर्ऋषिः देवता - सविता देवता छन्दः - स्वराट् ब्राह्मी पङ्क्ति,भुरिक् ब्राह्मी पङ्क्ति, स्वरः - पञ्चमः
    इस मन्त्र को एडिट करें
    3

    अपा॒ररुं॑ पृथि॒व्यै दे॑व॒यज॑नाद्वध्यासं व्र॒जं ग॑च्छ गो॒ष्ठानं॒ वर्ष॑तु ते॒ द्यौर्ब॑धा॒न दे॑व सवितः पर॒मस्यां॑ पृथि॒व्या श॒तेन॒ पाशै॒र्योऽस्मान्द्वेष्टि॒ यं च॑ व॒यं द्विष्मस्तमतो॒ मा मौ॑क्। अर॑रो॒ दिवं॒ मा प॑प्तो द्र॒प्सस्ते॒ द्यां मा स्क॑न् व्र॒जं ग॑च्छ गो॒ष्ठानं॒ वर्ष॑तु ते॒ द्यौर्ब॑धा॒न दे॑व सवितः पर॒मस्यां॑ पृथि॒व्या श॒तेन॒ पाशै॒र्योऽस्मान्द्वेष्टि॒ यं च॑ व॒यं द्वि॒ष्मस्तमतो॒ मा मौ॑क्॥२६॥

    स्वर सहित पद पाठ

    अप॑। अ॒ररु॑म्। पृ॒थि॒व्यै। दे॒व॒यज॑ना॒दिति॑ देव॒ऽयज॑नात्। व॒ध्या॒स॒म्। व्र॒जम्। ग॒च्छ॒। गो॒ष्ठान॑म्। गो॒स्थान॒मिति गो॒ऽस्थान॑म्। व॑र्षतु। ते॒। द्यौः। ब॒धा॒न। दे॒व॒। स॒वि॒त॒रिति सवितः। प॒र॒म्। अस्या॑म्। पृ॒थि॒व्याम्। श॒तेन॑। पाशैः॑। यः। अ॒स्मान्। द्वेष्टि॑। यम्। च॒। व॒यम्। द्वि॒ष्मः। तम्। अतः॑। मा। मौ॒क्। अर॑रो॒ऽइत्यर॑रो। दिव॑म्। मा। प॒प्तः॒। द्र॒प्सः। ते॒। द्याम्। मा। स्क॒न्। व्र॒जम्। ग॒च्छ॒। गो॒ष्ठान॑म्। गो॒स्थान॒मिति गो॒ऽस्थान॑म्। व॑र्षतु। ते॒। द्यौः। ब॒धा॒न। दे॒व॒। स॒वि॒त॒रिति॑ सवितः। प॒र॒मस्या॑म्। पृ॒थि॒व्याम्। श॒तेन॑। पाशैः॑। यः। अ॒स्मान्। द्वेष्टि॑। यम्। च॒। व॒यम्। द्वि॒ष्मः। तम्। अतः॑। मा। मौ॒क् ॥२६॥

    स्वर रहित मन्त्र

    अपाररुम्पृथिव्यै देवयजनाद्बध्यासँव्रजङ्गच्छ गोष्ठानँवर्षतु ते द्यौर्बधान देव सवितः परमस्याम्पृथिव्याँ शतेन पाशैर्या स्मान्द्वेष्टि यञ्च वयन्द्विष्मस्तमतो मा मौक् । अररो दिवम्मा पप्तो द्रप्सस्ते द्याम्मा स्कन्व्रजङ्गच्छ गोष्ठानँवर्षतु ते द्यौर्बधान देव सवितः परमस्याम्पृथिव्याँ शतेन पाशैर्या स्मान्द्वेष्टि यञ्च वयन्द्विष्मस्तमतो मा मौक् ॥

    स्वर रहित पद पाठ

    अप। अररुम्। पृथिव्यै। देवयजनादिति देवऽयजनात्। वध्यासम्। व्रजम्। गच्छ। गोष्ठानम्। गोस्थानमिति गोऽस्थानम्। वर्षतु। ते। द्यौः। बधान। देव। सवितरिति सवितः। परम्। अस्याम्। पृथिव्याम्। शतेन। पाशैः। यः। अस्मान्। द्वेष्टि। यम्। च। वयम्। द्विष्मः। तम्। अतः। मा। मौक्। अररोऽइत्यररो। दिवम्। मा। पप्तः। द्रप्सः। ते। द्याम्। मा। स्कन्। व्रजम्। गच्छ। गोष्ठानम्। गोस्थानमिति गोऽस्थानम्। वर्षतु। ते। द्यौः। बधान। देव। सवितरिति सवितः। परमस्याम्। पृथिव्याम्। शतेन। पाशैः। यः। अस्मान्। द्वेष्टि। यम्। च। वयम्। द्विष्मः। तम्। अतः। मा। मौक्॥२६॥

    यजुर्वेद - अध्याय » 1; मन्त्र » 26
    Acknowledgment

    शब्दार्थ -
    शब्दार्थ - हे (देव) सर्व आनन्द प्रदाता जगदीश्‍वरा, (सवितः) सर्व प्राण्यांत अंतर्यामी असणार्‍या आणि सत्याची प्रेरणा देणार्‍या परमेश्‍वरा, तुझ्या कृपेने आम्ही सर्व जणांनी एकमेकास असा हितोपदेश करावा की ज्याप्रमाणे सर्वांना प्रकाश देणारा हा सूर्य पृथिवीवर अनेक प्रकारची बंधनें (भ्रमण-व्यवस्ता) ठेऊन, आपल्या किरणांनी आकर्षित करून पृथ्वी आदी पदार्थांना बांधून ठेवतो, (एकत्र आणि एका निश्‍चित अवस्थेत ठेवतो), त्याप्रमाणे तुम्ही सर्वांनी दुष्टांना बंधनात जखडून ठेवावे आणि सत्य-सद्गुणाचा विस्तार करावा. ज्याप्रमाणे (पृथिव्यै) या पृथिवीवर (देवयजनात्) विद्वान जन युद्धादीद्वारे उत्तम पदार्थाची प्राप्ती करतात आणि उत्तम विद्वानांची संगती प्राप्त करतात, त्याप्रमाणे मी संग्रामाद्वारे (अरारं) दुष्ट स्वभाव असलेल्या शत्रूंचा (अपनध्यासम्) वध करतो, त्याप्रमाणे तुम्ही लोक देखील दुर्जनास मारा. जसे मी (व्रजं) उत्तम गुणिजनांचा सहवास प्राप्त करतो, तसे तुम्ही देखील सज्जनांकडे (गच्छ). तसेच पठन-पाठन आदीचे ज्ञान देणारी, मेघगर्जनेप्रमाणे शक्तियती अशी जी वेदवाणी आहे, मी त्या वेदवाणीचा उत्तमोत्तम शब्दरूप बिन्दूनी वृष्टी करीत असतो, त्याप्रमाणे तुम्ही देखील (वर्षतु) त्या वेदवाणीची वृष्टी (त्याचा उच्चार प्रचार करा) ज्याप्रमाणे माझ्या विद्येची (द्यौः) शोभा/महती सर्वांना दिसत आहे, त्याप्रमाणे (ते) तुमची विद्यादेखील सर्वत्र सुशोभित व्हावी. (यः) जो मूर्ख (अस्मान्) विद्येचा प्रचार करणार्‍या आम्हां लोकांचा (द्वेष्टि) विरोध करतो (च) आणि (यं) ज्या विद्येचा विरोध करणार्‍या मनुष्याला (वयं) आम्ही विद्वान जन (द्विष्मः) दुष्ट मानतो, (तं) त्या विद्येच्या शत्रूस मी (अस्यां) सर्व पदार्थांना धारण करणार्‍या (पृथिव्यां) विविध सुखकारिणी अशा पृथ्वीवर (शतेन) अनेक (पाशैः) बंधनांनी नित्य बांधतो, त्याला केव्हांही मुक्त असा सोडत नाही, त्याप्रमाणे हे वीरजनहो, तुम्ही दखील त्याला (बधान) बंधनात जखडून ठेवा. (अतः) त्या बंधनापासून (मा मौक्) त्याला सोडूं नका. जो दुष्ट माणूस आमचा विरोध करील आणि ज्या दुर्जनाचा आम्ही विरोध करत आहोत, त्याला त्या बंधनापासून इतर कोणीही सोडवू नये. त्या दुर्जनास सर्व लोकांनी कठोर शब्दात सांगावे की अरे (अरे) दुर्जना, (दिवं) कधीही तुझी उन्नती (मा पप्तः) होऊ नये. (दुष्टतेचा प्रसार होऊ नये) (ते) तुझ्या (द्रप्सः) आनन्ददायी विद्यारूप रसाची परिणीती (द्या) आनन्दात (मास्कान्) होऊ नये (म्हणजे तुला तुझ्या दुष्टतेमुले आनन्दाची प्राप्ती होऊ नये.) - श्रेष्ठ मार्गाची इच्छा करणार्‍या हे मनुष्यांनो, ज्याप्रमाणे की (व्रजं) विद्वज्जनांनी गमन करण्यास योग्य अशा श्रेष्ठ मार्गाचा अवलंब करीत आहे, तसे तुम्ही दखील (गच्छक) त्या मार्गावर जा. (द्यौः) सूर्याचा प्रकाश (गोष्ठानं) पृथिवी आणि अंतरिक्षाला सिंचित करतो, त्याप्रमाणेच परमेश्‍वर किंवा विद्वान जन तुमच्या कामना (वर्षतु) पूर्ण करोत. ज्याप्रमाणे (देवः) सर्व व्यवहारांना कारणीभूत ठरणारा (सवितः) हा सूर्य (अस्यां) या बीज-वपनास योग्य (प्रथिव्यां) ज्यावर अनेक प्राणी राहतात अशा पृथिवीवर (शतेन) अनेक (पाशैः) बंधनाचे साधन असलेल्या आपल्या किरणांनी व आकर्षणशक्तीद्वारे पृथिवी आदी सर्व पदार्थांना बांधून ठेवतो, तद्वत तुम्ही देखील दुष्टजनांना बांधा. (यः) जो कोणी न्यायाचा विरोध आहे की जो (अस्मान्) आम्हां न्यायशील जनांवर (द्वेष्टि) कोप करतो (च) आणि (यं) ज्या अन्यायकारी माणसावर (वयं) सर्वांचे हित करणारे आम्ही (द्विष्मः) कोप करतो (तं) त्या (परं) शत्रूला (अस्यां) या (पृथिव्यां) पूर्वोक्त गुणशालिनी पृथ्वीवर (शतेन) अनेक (पाशैः) साम, दाम, दंड, भेद आदी उपायांद्वारे वश करतो आणि ज्याप्रमाणे मी अशा दुष्टाला त्या दंडाशी बांधून कधीही मुक्त करीत नाहीं, त्याप्रमाणे तुम्ही देखील (बधान) त्याला बांधा म्हणजे त्याला नेहमी बंधन दंड द्या त्याला कधी (मा मौक्) सोडूं नका.

    भावार्थ - भावार्थ - या मंत्रात लुप्तोपमालंकार आहे. ईश्‍वर आज्ञा करीत आहे की हे मनुष्यांनो, तुमच्या विद्या व ज्ञान प्राप्तीच्या मार्गात, कार्यसिद्धीच्या प्रयत्नात जे विघ्नकारी दुष्ट माणसें अडचण निर्माण करतील, त्या दुष्टांना तुम्ही नेहमी मारा. सज्जनांशी मैत्री व संगती करून विद्येची वृद्धी करा. ज्यामुळे श्रेष्ठजनांची हानी होणार नाही आणि दुष्टांची वृद्धी होणार नाही, असे नियम करा व असे करण्यासाठी त्या दुष्टांना बंधनात बांधून ठेवा. ईश्‍वराच्या या आदेशांचे पालन करीत परस्पर मोठ्या प्रेमाने विद्या आणि शारीरिक बल संपादित करा. विद्या आणि व्यवहार-क्रियांद्वारे तसे कलायंत्रादीने अनेक यानांचे निर्माण करून सर्वांना सुखी करणे, हेच ईश्‍वराच्या आज्ञेचे पालन आहे आणि या साठीच ईश्‍वराचीच उपासना केली पाहिजे.

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top