Loading...
Close
VedicScriptures VedicScriptures
English
साइडबार
यजुर्वेद अध्याय - 1
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

मन्त्र चुनें

  • यजुर्वेद का मुख्य पृष्ठ
    • यजुर्वेद - अध्याय 1/ मन्त्र 29
    ऋषिः - परमेष्ठी प्रजापतिर्ऋषिः देवता - यज्ञो देवता सर्वस्य छन्दः - त्रिष्टुप्, स्वरः - धैवतः
    इस मन्त्र को एडिट करें
    3

    प्रत्यु॑ष्ट॒ꣳ रक्षः॒ प्रत्यु॑ष्टा॒ऽअरा॑तयो॒ निष्ट॑प्त॒ꣳ रक्षो॒ निष्ट॑प्ता॒ऽअरा॑तयः। अनि॑शितोऽसि सपत्न॒क्षिद्वा॒जिनं॑ त्वा वाजे॒ध्यायै॒ सम्मा॑र्ज्मि। प्रत्यु॑ष्ट॒ꣳ रक्षः॒ प्रत्यु॑ष्टा॒ऽअरा॑तयो॒ निष्ट॑प्त॒ꣳ रक्षो॒ निष्ट॑प्ता॒ऽअरा॑तयः। अनि॑शितासि सपत्न॒क्षिद्वा॒जिनीं॑ त्वा वाजे॒ध्यायै॒ सम्मा॑र्ज्मि॥२९॥

    स्वर सहित पद पाठ

    प्रत्यु॑ष्ट॒मिति॒ प्रति॑ऽउष्टम्। रक्षः॑। प्रत्यु॑ष्टा॒ इति॒ प्रति॑ऽउष्टाः। अरा॑तयः। निष्ट॑प्तम्। निस्त॑प्त॒मिति॒ निःऽत॑प्तम्। रक्षः॑। निष्ट॑प्ताः। निस्त॑प्ता॒ इति॒ निःऽत॑प्ताः। अरा॑तयः। अनि॑शित॒ इत्यनि॑ऽशितः। अ॒सि॒। स॒प॒त्न॒क्षिदिति॑ सपत्न॒ऽक्षित्। वा॒जिन॑म्। त्वा॒। वा॒जे॒ध्याया॒ इति॑ वाजऽइ॒ध्यायै॑। सम्। मा॒र्ज्मि॒। प्रत्यु॑ष्ट॒मिति॒ प्रति॑ऽउष्टम्। रक्षः॑। प्रत्यु॑ष्टा॒ इति॒ प्रति॑ऽउष्टाः। अरा॑तयः। निष्ट॑प्तम्। निस्त॑प्त॒मिति॒ निःत॑प्तम्। रक्षः॑। निष्ट॑प्ताः। निस्त॑प्ता॒ इति॒ निःत॑प्ताः। अरा॑तयः। अनि॑शि॒तेत्यनि॑ऽशिता। अ॒सि॒। स॒प॒त्न॒क्षिदिति॑ सपत्न॒ऽक्षित्। वा॒जिनी॑म्। त्वा॒। वा॒जे॒ध्याया॒ इति॑ वाजऽइ॒ध्यायै॑। सम्। मा॒र्ज्मि॒ ॥२९॥

    स्वर रहित मन्त्र

    प्रत्युष्टँ रक्षः प्रत्युष्टाऽअरातयो निष्टप्तँ रक्षो निष्टप्ताऽअरातयः । अनिशितोसि सपत्नक्षिद्वाजिनन्त्वा वाजेध्यायै सम्मार्ज्मि । प्रत्युष्टँ रक्षः प्रत्युष्टाऽअरातयो निष्टप्तँ रक्षो निष्टप्ताऽअरातयः । अनिशितासि सपत्नक्षिद्वाजिनीन्त्वा वाजेध्यायै सम्मार्ज्मि ॥

    स्वर रहित पद पाठ

    प्रत्युष्टमिति प्रतिऽउष्टम्। रक्षः। प्रत्युष्टा इति प्रतिऽउष्टाः। अरातयः। निष्टप्तम्। निस्तप्तमिति निःऽतप्तम्। रक्षः। निष्टप्ताः। निस्तप्ता इति निःऽतप्ताः। अरातयः। अनिशित इत्यनिऽशितः। असि। सपत्नक्षिदिति सपत्नऽक्षित्। वाजिनम्। त्वा। वाजेध्याया इति वाजऽइध्यायै। सम्। मार्ज्मि। प्रत्युष्टमिति प्रतिऽउष्टम्। रक्षः। प्रत्युष्टा इति प्रतिऽउष्टाः। अरातयः। निष्टप्तम्। निस्तप्तमिति निःतप्तम्। रक्षः। निष्टप्ताः। निस्तप्ता इति निःतप्ताः। अरातयः। अनिशितेत्यनिऽशिता। असि। सपत्नक्षिदिति सपत्नऽक्षित्। वाजिनीम्। त्वा। वाजेध्याया इति वाजऽइध्यायै। सम्। मार्ज्मि॥२९॥

    यजुर्वेद - अध्याय » 1; मन्त्र » 29
    Acknowledgment

    शब्दार्थ -
    शब्दार्थ - शत्रूंच्या अति विशाल सैन्याचाही विध्वंस करणारा जो संग्राम आहे. त्याद्वारे (प्रत्युष्टं रक्षः) विघ्नकारी प्राण्यांना तसेच (प्रत्युष्टा अरातयः) सत्याचा विरोध करणार्‍या जनांना परिणामकारकरीत्या दंडित करता येते, त्याचप्रमाणे युद्धाने (निष्टाप्तां रक्षाः) बंधनास पात्र असलेल्या दुर्जनांना व (निष्टप्ता अरातयः) विद्याप्राप्तीच्या कार्यात विघ्न निर्माण करणार्‍या लोकांना त्रस्त व संतप्त करता येते (त्वा) तो (वाजिनं) वेगगुणधारी संग्राम करण्यासाठी (वाजेध्यायै) अन्न आदी पुष्टिकारक पदार्थाद्वारे शक्तिमान करण्यास योग्य अशा सैन्याला मी उत्तमप्रकारे पुष्ट करतो आणि सैन्यासाठी उत्कृष्ट शस्त्रादी साधनांची (संम्मार्जि) चांगल्याप्रकारे शुद्धी करतो, (वीरसेना आणि त्यासाठी आवश्यक शस्त्रादी देतो) म्हणजे शस्त्रादी साधनात जे दोष असतील, ते दूर करून शस्त्र प्रभावी बनवितो. (सपत्नजित्) शत्रूंचा नाश करणार्‍या (अशिता) अति विशाल सेनेचा निर्माण करतो की जी सेना (प्रत्युष्टं रक्षः) दुसर्‍याचे सुख न पाहू शकणार्‍या माणसाला (प्रत्युष्टा अरातयः) वर्णित प्रमाणे दुर्गुणांचा समूह जो माणूस, त्याला तसेच (निष्टप्तं रक्षः) जुगार खेळणार्‍या आणि परस्त्रीगमन करणार्‍या माणसाला आणि (निष्टप्ता अरातयः) सर्वांना विविध मार्गाने त्रास देणार्‍या माणसाला योग्य शिक्षा व दंड देण्यास समर्थ आहे. (त्वा) त्या (वाजिनी) वेगवती, शक्तिमती सेनेला मी (वाजेध्यायै) पुष्कल साधनांद्वारे संपन्न करण्यासाठी (सम्मार्ज्मि) चांगल्या प्रकारे उत्तमोत्तम शिक्षण-प्रशिक्षण देऊन तत्पर करतो. तसेच (अनिशितः) अनेक क्रियांद्वारे विद्ध होणार्‍या व (सपत्नक्षित्) दोषांचा परिहार करणार्‍या यज्ञाला आणि शत्रूंचा विनाश करणार्‍या युद्धाला (वाजेध्यायै) अन्न आणि युद्धसाधनांच्या वृद्धीकरिता (समार्ज्मि) शुद्ध म्हणजे निर्दोष करून ठेवीत आहे. ॥29॥

    भावार्थ - भावार्थ - ईश्‍वर आदेश देत आहे की मनुष्यांनी विद्या आणि शुभ गुणांच्या वृद्धीसाठी आणि दुष्ट शत्रूंच्या विनाशासाठी नित्य पुरुषार्थ केला पाहिजे. तसेच श्रेष्ठ शस्त्र-अस्त्रादीद्वारे समृद्ध व सत्पुरुष सैनिकांनी संपन्न अशा सैन्याने श्रेष्ठांचे रक्षण आणि दृष्टणचा नाश केला पाहिजे. अशा उपायांद्वारेच अशुद्धी आदी दोष दूर होतील आणि सर्व शुद्ध शुभ गुणांची वृद्धी होईल. ॥29॥

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top