Loading...
Close
VedicScriptures VedicScriptures
English
साइडबार
यजुर्वेद अध्याय - 14
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

मन्त्र चुनें

  • यजुर्वेद का मुख्य पृष्ठ
    • यजुर्वेद - अध्याय 14/ मन्त्र 27
    ऋषिः - विश्वदेव ऋषिः देवता - ऋतवो देवताः छन्दः - भुरिगतिजगती, भुरिग्ब्राही बृहती स्वरः - निषादः, मध्यमः
    इस मन्त्र को एडिट करें
    4

    सह॑श्च सह॒स्यश्च॒ हैम॑न्तिकावृ॒तूऽ अ॒ग्नेर॑न्तःश्ले॒षोऽसि॒ कल्पे॑तां॒ द्यावा॑पृथि॒वी कल्प॑न्ता॒माप॒ऽ ओष॑धयः॒ कल्प॑न्ताम॒ग्नयः॒ पृथ॒ङ् मम॒ ज्यैष्ठ्या॑य॒ सव्र॑ताः। येऽ अ॒ग्नयः॒ सम॑नसोऽन्त॒रा द्यावा॑पृथि॒वीऽ इ॒मे। हैम॑न्तिकावृ॒तूऽ अ॑भि॒कल्प॑माना॒ऽ इन्द्र॑मिव दे॒वाऽ अ॑भि॒संवि॑शन्तु॒ तया॑ दे॒वत॑याङ्गिर॒स्वद् ध्रु॒वे सी॑दतम्॥२७॥

    स्वर सहित पद पाठ

    सहः॑। च। स॒ह॒स्यः᳖। च॒। हैम॑न्तिकौ। ऋ॒तू इत्यृ॒तू। अ॒ग्नेः। अ॒न्तः॒श्ले॒ष इत्य॑न्तःऽश्ले॒षः। अ॒सि॒। कल्पे॑ताम्। द्यावा॑पृथि॒वी इति॒ द्यावा॑पृथि॒वी। कल्प॑न्ताम्। आ॑पः। ओष॑धयः। कल्प॑न्ताम्। अ॒ग्नयः॑। पृथ॑क्। मम॑। ज्यैष्ठ्या॑य। सव्र॑ता॒ इति॒ सऽव्र॑ताः। ये। अ॒ग्नयः॑। सम॑नस॒ इति॒ सऽम॑नसः। अ॒न्त॒रा। द्यावा॑पृथि॒वी इति॒ द्यावा॑पृथि॒वी। इ॒मे इती॒मे। हैम॑न्तिकौ। ऋ॒तू इत्यृ॒तू। अ॒भि॒कल्प॑माना॒ इत्य॑भि॒ऽकल्प॑मानाः। इन्द्र॑मि॒वेतीन्द्र॑म्ऽइव। दे॒वाः। अ॒भि॒संवि॑श॒न्त्वित्य॑भि॒ऽसंवि॑शन्तु। तया॑। दे॒वत॑या। अ॒ङ्गि॒र॒स्वत्। ध्रु॒वे इति॑ ध्रु॒वे। सी॒द॒त॒म् ॥२७ ॥

    स्वर रहित मन्त्र

    सहश्च सहस्यश्च हैमन्तिकावृतूऽअग्नेरन्तःश्लेषोसि कल्पेतान्द्यावापृथिवी कल्पन्तामापऽओषधयः कल्पन्तामग्नयः पृथङ्मम ज्यैष्ठ्याय सव्रताः । येऽअग्नयः समनसोन्तरा द्यावापृथिवीऽइमे हैमन्तिकावृतूऽअभिकल्पमानाऽइन्द्रमिव देवाऽअभिसँविशन्तु तया देवतयाङ्गिरस्वद्धरुवे सीदतम् ॥

    स्वर रहित पद पाठ

    सहः। च। सहस्यः। च। हैमन्तिकौ। ऋतू इत्यृतू। अग्नेः। अन्तःश्लेष इत्यन्तःऽश्लेषः। असि। कल्पेताम्। द्यावापृथिवी इति द्यावापृथिवी। कल्पन्ताम्। आपः। ओषधयः। कल्पन्ताम्। अग्नयः। पृथक्। मम। ज्यैष्ठ्याय। सव्रता इति सऽव्रताः। ये। अग्नयः। समनस इति सऽमनसः। अन्तरा। द्यावापृथिवी इति द्यावापृथिवी। इमे इतीमे। हैमन्तिकौ। ऋतू इत्यृतू। अभिकल्पमाना इत्यभिऽकल्पमानाः। इन्द्रमिवेतीन्द्रम्ऽइव। देवाः। अभिसंविशन्त्वित्यभिऽसंविशन्तु। तया। देवतया। अङ्गिरस्वत्। ध्रुवे इति ध्रुवे। सीदतम्॥२७॥

    यजुर्वेद - अध्याय » 14; मन्त्र » 27
    Acknowledgment

    शब्दार्थ -
    शब्दार्थ - हे माझ्या मित्रा, (मम) माझ्या (घरातील) वृध्दजनांसाठी हा (सह:) बलकारी मार्गशीर्ष (च) आणि (सहस्त्र) शक्तिदायक पौष महिना(च) म्हणजे हे दोन्ही महिने (हैमन्तिको) (ऋतू) हेमंत ऋतूत आपल्या गुणकारी प्रभाव दाखविणारे आहेत. तसेच हे महिने (अड्गिरस्वत्) त्या ऋतूचे प्राणाप्रमाणे (सीदतम्) असतात. या ऋतूच्या (अन्त:श्लेष:) मध्यभागात (जसे मधुर शीतलस्पर्श वाटतो, तसा तू देशील (असि) आहेस. तुझ्यासाठी या ऋतूत (द्यावा-पृथिवी) आकाश आणि पृथ्वी (कल्पेताम्) समर्थ वा अनुकूल होवोत. (आप:) जल आणि (ओषधय:) औषधी तसेच (अग्नय:) विविध प्रकारच्या अग्नी (पृथक) आपले भिन्न-भिन्न अनुकूल प्रभाव देणारे कल्पन्ताम् होतात (थंडीमुळे शेकोटी, उष्णता, प्रकाश आदीमुळे अग्नीच्या रुपाने हिवाळा सुखकर होवो) हे तू जाणून घे. याशिवाय (अग्नय:) अग्नीप्रमाणे (अन्तरा) आतपर्यंत शिरणारे (विषयात व्यापकपणे शोध घेणारे) (ये) जी (सव्रता:) नियमाने वागणारी (समनस:) एकमनाने चालणारी माणसे (इमे) या (ध्रुवे) दृढ (द्यावापृथिवी) आकाश आणि भूमीला (कल्पन्ताम्) अनुकूल करून घेतात, त्यांनी (इन्द्रमिव) ऐश्वर्यवान मनुष्याप्रमाणे या (हैमन्तिक्तै) (ऋतू) हेमन्त ऋतूच्या दोन्ही महिन्यांच्या सामोरे जाऊन (अभिकल्पयाना) स्वत:ला अधिकाधिक सामर्थ्यवान करून (देवा:) दिव्यगुणयुक्त विद्युतेप्रमाणे (अभिसंविशन्तु) स्वत:ला उद्युक्त करून घ्यावे. त्या सुजनांनी (तया) त्या (देवतया) प्रकाशरूप परमेश्वराची प्रेमाने स्तुती करीत (या हेमंत ऋतूत) आहार आणि विहाराचे सर्व नियम पाळीत आणि सुखी व्हावे. ॥27॥

    भावार्थ - भावार्थ - या मंत्रात वाचकलुप्तोपमा अलंकार आहे. विद्वान शहाण्या माणसानी हेमंत ऋतूत सुख अनुभवण्यासाठी यथोचित पदार्थांचे प्रमाणात सेवन करावे. शिवाय इतरांनाही त्या सुखकर पदार्थांचे सेवन करण्यास सांगावे. ॥27॥

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top