English
यजुर्वेद - अध्याय 16/ मन्त्र 46
ऋषिः - परमेष्ठी प्रजापतिर्वा देवा ऋषयः
देवता - रुद्रा देवताः
छन्दः - स्वराट् प्रकृतिः
स्वरः - धैवतः
2
नमः॑ प॒र्णाय॑ च पर्णश॒दाय॑ च॒ नम॑ऽउद्गु॒रमा॑णाय चाभिघ्न॒ते च॒ नम॑ऽआखिद॒ते च॑ प्रखिद॒ते च॒ नम॑ऽइषु॒कृद्भ्यो॑ धनु॒ष्कृद्भ्य॑श्च वो॒ नमो॒ नमो॑ वः किरि॒कभ्यो॑ दे॒वाना॒ हृद॑येभ्यो॒ नमो॑ विचिन्व॒त्केभ्यो॒ नमो॑ विक्षिण॒त्केभ्यो॒ नम॑ऽआनिर्ह॒तेभ्यः॑॥४६॥
स्वर सहित पद पाठनमः॑। प॒र्णाय॑। च॒। प॒र्ण॒श॒दायेति॑ पर्णऽश॒दाय॑। च॒। नमः॑। उ॒द्गु॒रमा॑णा॒येत्यु॑त्ऽगु॒रमा॑णाय। च॒। अ॒भि॒घ्न॒त इत्य॑भिऽघ्न॒ते। च॒। नमः॑। आ॒खि॒द॒त इत्या॑ऽखि॒द॒ते। च॒। प्र॒खि॒द॒त इति॑ प्रऽखिद॒ते। च॒। नमः॑। इ॒षु॒कृद्भ्य॒ इती॑षु॒कृत्ऽभ्यः॑। ध॒नु॒ष्कृद्भ्यः॑। ध॒नुः॒ऽकृद्भ्य॒ इति॑ धनुः॒कृत्ऽभ्यः॑। च॒। वः॒। नमः॑। नमः॑। वः॒। कि॒रि॒केभ्यः॑। दे॒वाना॑म्। हृद॑येभ्यः। नमः॑। वि॒चि॒न्व॒त्केभ्य॒ इति॑ विऽचिन्व॒त्केभ्यः॑। नमः॑। वि॒क्षि॒ण॒त्केभ्य॒ इति॑ विऽक्षिण॒त्केभ्यः॑। नमः॑। आ॒नि॒र्ह॒तेभ्य॒ इत्या॑निःऽह॒तेभ्यः॑ ॥४६ ॥
स्वर रहित मन्त्र
नमः पर्णाय च पर्णशदाय च नम उद्गुरमाणाय चाभिघ्नते च नम आखिदते च प्रखिदते च नमऽइषुकृद्भ्यो धनुष्कृद्भ्यस्च वो नमो नमो वः किरिकेभ्यो देवानाँ हृदयेभ्यो नमो विचिन्वत्केभ्यो नमो विक्षिणत्केभ्यो नमऽआनिर्हतेभ्यः ॥
स्वर रहित पद पाठ
नमः। पर्णाय। च। पर्णशदायेति पर्णऽशदाय। च। नमः। उद्गुरमाणायेत्युत्ऽगुरमाणाय। च। अभिघ्नत इत्यभिऽघ्नते। च। नमः। आखिदत इत्याऽखिदते। च। प्रखिदत इति प्रऽखिदते। च। नमः। इषुकृद्भ्य इतीषुकृत्ऽभ्यः। धनुष्कृद्भ्यः। धनुःऽकृद्भ्य इति धनुःकृत्ऽभ्यः। च। वः। नमः। नमः। वः। किरिकेभ्यः। देवानाम्। हृदयेभ्यः। नमः। विचिन्वत्केभ्य इति विऽचिन्वत्केभ्यः। नमः। विक्षिणत्केभ्य इति विऽक्षिणत्केभ्यः। नमः। आनिर्हतेभ्य इत्यानिःऽहतेभ्यः॥४६॥
विषय - पुन्हा तोच विषय (मनुष्यांची कर्तव्ये) पुढील मंत्रात
शब्दार्थ -
शब्दार्थ - जे लोक (पर्याय) उपकार व रक्षण करणारे आहेत (च) आणि (पर्णशदाय) जे वृक्षांची पाने तोडणारे आहेत, त्यांना (नम:) जे लोक अन्न देतात, तसेच जे लोक (उद्गुरमणाय) चांगले उद्योग करतात (च) आणि (अभिघ्नते) दुष्ट (गुंड, अन्यायी) लोकांच्यासमोर जाऊन त्यांना ताडन करणारे मारणारे आहेत, (च) त्यांना देखील (नम:) अन्न देतात (त्यांची सर्वदृष्ट्या उन्नती होते) तसेच (आस्थिदते) जे लोक दीन-दरिद्र बांधवांना (च) आणि (प्रखिदते) अति निर्धनजनांना देखील (नम:) आदरपूर्वक भोजनादी देतात, तसेच जे (इषुकृद्भ्य:) बाणांनी निर्मिती करणार्‍या कारागीरांना (नम:) अन देतात (ते प्रगती करतात). (धनुष्कृद्भ्य:) धनुष्य बनविणार्‍या (व:) तुम्हा कारागीरांचा जे लोक (नम:) सत्कार करतात, तसेच (देवानाम्) विद्वान (हृदयेभ्य:) ज्यांना आपल्या प्राणाप्रमाणे प्रिय मानतात, अशा (व:) तुम्हा (किरिकेभ्य:) बाण आदी अस्त्र-शस्त्र फेकणार्‍या (गोलंदाज, बंदूकवाले शिपाई) लोकांना (नम:) अन्न, (भोजन-निवास आदी सोयी) देतात (ते उन्नती करतात) (नम:) सत्कार करतात, तसेच (आनिर्हतेभ्य:) पूर्णपणें हताश-निराश लोकांचा (सहाय्य करून) जे लोक (नम:) सत्कार करतात, ते सर्वदृष्ट्या संपन्न व यशस्वी होतात. ॥46॥
भावार्थ - भावार्थ - मनुष्यांनी सर्व औषधी-वनस्पती-पासून उपभोग्य खाद्य-पदार्थांचा संचय-संग्रह करावा आणि ते पदार्थ अनाथ, अपंग आदी निराश्रित लोकांना देऊन त्यांना व सर्वांना सुखी केले पाहिजे. ॥46॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal