यजुर्वेद - अध्याय 25/ मन्त्र 46
ऋषिः - गोतम ऋषिः
देवता - विश्वेदेवा देवताः
छन्दः - भुरिक् शक्वरी
स्वरः - धैवतः
2
इ॒मा नु कं॒ भुव॑ना सीषधा॒मेन्द्र॑श्च॒ विश्वे॑ च दे॒वाः। आ॒दि॒त्यैरिन्द्रः॒ सग॑णो म॒रुद्भि॑र॒स्मभ्यं॑ भेष॒जा क॑रत्। य॒ज्ञं च॑ नस्त॒न्वं च प्र॒जां चा॑दि॒त्यैरिन्द्रः॑ स॒ह सी॑षधाति॥४६॥
स्वर सहित पद पाठइ॒मा। नु। क॒म्। भुव॑ना। सी॒ष॒धा॒म॒। सी॒स॒धा॒मेति॑ सीसधाम। इन्द्रः॑। च॒। विश्वे॑। च॒। दे॒वाः। आ॒दि॒त्यैः। इन्द्रः॑। सग॑ण॒ इति॒ सऽग॑णः। म॒रुद्भि॒रिति॑ म॒रुत्ऽभिः॑। अ॒स्मभ्य॑म्। भे॒ष॒जा। क॒र॒त्। य॒ज्ञम्। च॒। नः॒। त॒न्व᳖म्। च॒। प्र॒जामिति॑ प्र॒ऽजाम्। च॒। आ॒दि॒त्यैः। इन्द्रः॑। स॒ह। सी॒ष॒धा॒ति॒। सि॒स॒धा॒तीति॑ सिसधाति ॥४६ ॥
स्वर रहित मन्त्र
इमा नु कम्भुवना सीषधामेन्द्रश्च विश्वे च देवाः । आदित्यैरिद्न्रः सगणो मरुद्भिरस्मभ्यम्भेषजा करत् । यज्ञञ्च नस्तन्वञ्च प्रजाञ्चादित्यैरिन्द्रः सह सीषधाति ॥
स्वर रहित पद पाठ
इमा। नु। कम्। भुवना। सीषधाम। सीसधामेति सीसधाम। इन्द्रः। च। विश्वे। च। देवाः। आदित्यैः। इन्द्रः। सगण इति सऽगणः। मरुद्भिरिति मरुत्ऽभिः। अस्मभ्यम्। भेषजा। करत्। यज्ञम्। च। नः। तन्वम्। च। प्रजामिति प्रऽजाम्। च। आदित्यैः। इन्द्रः। सह। सीषधाति। सिसधातीति सिसधाति॥४६॥
विषय - कोण धनवान होतात, याविषयी -
शब्दार्थ -
शब्दार्थ -हे मनुष्यांनो, ज्याप्रमाणे (इन्द्रः) परमैश्वर्यवान राजा (च) आणि (विश्वे) (देवाः) सर्व विद्वज्जन (च) देखील (इमा) या समस्त (भुवनानि) लोकांना (राष्ट्रातील विविध भूभागांना) धारण करतात (त्या प्रदेशावर शासन करतात) तद्वत आम्ही (राष्ट्राचे नागरिक) देखील (नु) लवकरच (कम्) सुखाला (सीषधाम) प्राप्त करावे. ज्याप्रमाणे (सगणः) आपल्या सहचारी गुण (वा ग्रह-उपग्रहादीसह) विद्यमान (इन्द्रः) सूर्य (आदित्यैः) बारा बहिन्यापर्यंत समस्त लोक-लोकांतरांना प्रकाशित करतो, तद्वत (मरूद्भिः) आपल्या (सहाय्यक कर्मचार्यांसह) वैद्यजन (अस्मभ्यम्) आम्हा नागरिकांसाठी (भेषजा) औषधयोजना (करत्) करोत, ज्याप्रमाणे (आदित्यैः) उत्तम विद्वानां (सह) सह (इन्द्रः) परमैश्वर्यवान सभापती (नः) आम्हां नागरिकांसाठी (यज्ञम्) विद्वत्सत्कार आदी उवम कर्म करतो (च) आणि आमच्या (तन्वम्) शरीराची (च) व (प्रजाम्) संतानाची (च) देखील (सीषधाति) काळजी घेतो, तद्वत आम्हीदेखील (इतरांची) सेवा-सुश्रूषा करावी. ॥46॥
भावार्थ - भावार्थ - या मंत्रात वाचकलुप्तोपमा अलंकार आहे. जे लोक सूर्याप्रमाणे वागणे, नियमित जीवन ठेवून शरीर नीरोग आणि आत्मा ज्ञानवान ठेवतात, तसेच पूर्ण ब्रह्मचर्याचे पालन करून स्वयंनिरदिधिने स्वतःला प्रिय अशी स्त्रीला पत्नी म्हणून स्वीकारतात तिच्या पोटी उत्तम संततीला जन्म देतात आणि तिला उत्तम शिक्षण ज्ञान, संस्कार देऊन विद्वान सदाचारी नागरिक करतात, ते लोक धनपती होतात. ॥46॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
N/A
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal