Loading...
Close
VedicScriptures VedicScriptures
English
साइडबार
यजुर्वेद अध्याय - 25
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48

मन्त्र चुनें

  • यजुर्वेद का मुख्य पृष्ठ
    • यजुर्वेद - अध्याय 25/ मन्त्र 8
    ऋषिः - प्रजापतिर्ऋषिः देवता - इन्द्रादयो देवताः छन्दः - निचृदभिकृतिः स्वरः - ऋषभः
    इस मन्त्र को एडिट करें
    1

    इन्द्र॑स्य क्रो॒डोऽदि॑त्यै पाज॒स्यं दि॒शां ज॒त्रवोऽदि॑त्यै भ॒सज्जी॒मूता॑न् हृदयौप॒शेना॒न्तरि॑क्षं पुरी॒तता॒ नभ॑ऽउद॒र्येण चक्रवा॒कौ मत॑स्नाभ्यां॒ दिवं॑ वृ॒क्काभ्यां॑ गि॒रीन् प्ला॒शिभि॒रुप॑लान् प्ली॒ह्ना व॒ल्मीका॑न् क्लो॒मभि॑र्ग्लौ॒भिर्गुल्मा॑न् हि॒राभिः॒ स्रव॑न्तीर्ह्र॒दान् कु॒क्षिभ्या॑ समु॒द्रमु॒दरे॑ण वैश्वान॒रं भस्म॑ना॥८॥

    स्वर सहित पद पाठ

    इन्द्र॑स्य। क्रो॒डः। अदि॑त्यै। पा॒ज॒स्य᳖म्। दि॒शाम्। ज॒त्रवः॑। अदि॑त्यै। भ॒सत्। जी॒मूता॑न्। हृ॒द॒यौ॒प॒शेन॑। अ॒न्तरि॑क्षम्। पु॒री॒तता॑। पु॒रि॒ततेति॑ पुरि॒ऽतता॑। नभः॑। उ॒द॒र्ये᳖ण। च॒क्र॒वा॒काविति॑ चक्रऽवा॒कौ। मत॑स्नाभ्याम्। दिव॑म्। वृ॒क्काभ्या॑म्। गि॒रीन्। प्ला॒शिभि॒रिति॑ प्ला॒शिऽभिः॑। उप॑लान्। प्ली॒ह्ना। व॒ल्मीका॑न्। क्लो॒मभि॒रिति॑ क्लो॒मऽभिः॑। ग्लौ॒भिः। गुल्मा॑न्। हि॒राभिः॑। स्रव॑न्तीः। ह्न॒दान्। कु॒क्षिभ्या॒मिति॑ कु॒क्षिऽभ्या॑म्। स॒मु॒द्रम्। उ॒दरे॑ण। वै॒श्वा॒न॒रम्। भस्म॑ना ॥८ ॥

    स्वर रहित मन्त्र

    इन्द्रस्य क्रीडोदित्यै पाजस्यन्दिशाञ्जत्रवोदित्यै भसज्जीमूतान्हृदयौपशेनान्तरिक्षम्पुरीतता नभऽउदर्येण चक्रवाकौ मतस्नाभ्यान्दिवँवृक्काभ्याङ्गिरीन्प्लाशिभिरुपलान्प्लीह्ना वल्मीकान्क्लोमभिर्ग्लाभिर्गुल्मान्हिराभिः स्रवन्तीह््र्रदान्कुक्षिभ्याँ समुद्रमुदरेण वैश्वानरम्भस्मना ॥

    स्वर रहित पद पाठ

    इन्द्रस्य। क्रोडः। अदित्यै। पाजस्यम्। दिशाम्। जत्रवः। अदित्यै। भसत्। जीमूतान्। हृदयौपशेन। अन्तरिक्षम्। पुरीतता। पुरिततेति पुरिऽतता। नभः। उदर्येण। चक्रवाकाविति चक्रऽवाकौ। मतस्नाभ्याम्। दिवम्। वृक्काभ्याम्। गिरीन्। प्लाशिभिरिति प्लाशिऽभिः। उपलान्। प्लीह्ना। वल्मीकान्। क्लोमभिरिति क्लोमऽभिः। ग्लौभिः। गुल्मान्। हिराभिः। स्रवन्तीः। ह्नदान्। कुक्षिभ्यामिति कुक्षिऽभ्याम्। समुद्रम्। उदरेण। वैश्वानरम्। भस्मना॥८॥

    यजुर्वेद - अध्याय » 25; मन्त्र » 8
    Acknowledgment

    शब्दार्थ -
    शब्दार्थ - हे मनुष्यांनो, तुम्ही उत्तम यत्न केल्यानंतर जाणून घ्या की (इन्द्रस्य) विजेचे (क्रोडः) आकाशात चमकून लुप्त होणे काय आहे जाणून घ्या की (अदित्यै) पृथ्वीसाठी (पाजस्वभ्) सर्वोत्तम अन्न-धान्य (काय आहे?) (दिशाम्) दिशांचे (जत्रान्ः) एकमेकाशी मिळणे म्हणजे सन्धी कशी होते (अदित्यै) अखंडित प्रकाशासाठी (भसत्) अग्नीची ज्वाला वा ज्योत आवश्यक आहे (जीमूतान्) मेघांना (हृदयौपशेन) हृदयात शयन करणार्‍या आत्म्यापासून जाणा. (पुरीतता) हृदयस्थनाडीद्वारे (अन्तरिक्षम्) हृदयातील स्थिती वा अवकाश कसा हे जाणा. (उदर्येण) उदरात चालणार्‍या (पचनादी क्रिया) द्वारे (नभः) जलाला आणि (चक्रवाकौ) चक्रवाक-चक्रवाकी या पक्ष्यांप्रमाणे जे भौतिक (मिळणारे वा वियुक्त होणारे) पदार्थ यांना जाणा. (मतस्नाभ्याम्) गळ्याच्या दोन्ही बाजूच्या भागाद्वारे (कर्ण, नेत्रादीद्वारे वा गळ्याच्या शिरा-नाडीद्वारे) (दिवम्) प्रकाश आणि (वृक्काभ्याम्) ज्या कर्माद्वारे वा क्रियाद्वारे अवगुणांचा त्याग होतो (वृक्क अवयवामुळे शरीरातील दूषित रक्त वा बाह्य मूत्राद्वारे बाहेर पडतात, तद्वत अवगुणांच्या त्यागाद्वारे (गिरीन्) पर्वतांना जाणा त्या विषयी ज्ञान मिळवा (प्लाशिभिः) उत्तम भोजनादी क्रियांद्वारे (उपलान्) दुसर्‍या प्रकारच्या (जलभरित) मेघांचे ज्ञान मिळवा (प्लीहना) हृदयस्य (वा हृदयाजवळ असलेल्या प्लीहा (पायरी) अंगाद्वारे (वल्मीकान्) मार्गाना आणि (क्लोमभिः) ओलेपणाद्वारे आणि (ग्लौभिः) हर्ष ग्लानी या भावनांद्वारे (गुल्मान्) उदराच्या उजव्या भागात असलेल्या पदार्थांना जाणून घ्या. (हिराभिः) वृद्धी वा उन्नतीच्या प्रयत्नांनी (स्रवन्तीः) नद्यांना व (ह्रदान्) लहान-मोठ्या जलाशयांना जाणा. (कुक्षिभ्याम्) भुजाभूल म्हणजे काखाद्वारे (समुद्रम्) जेथे सर्व जल जाते, त्या समुद्राला, (उदरेण) पोटाद्वारे आणि (भस्मना) जळालेल्या पदार्थाचा अवशिष्ट भाग म्हणजे राखेद्वारे (वैश्‍वानरम्) सर्वांना प्रकाश देणार्‍या अग्नीत तुम्ही जाणा. ॥8॥

    भावार्थ - भावार्थ - जर मनुष्यांनी अनेक विदयांचे ज्ञान प्राप्त करून आपला आहार-विहार यथोचित ठेवून शरीर व सर्व अंगे पुष्ट, स्वस्थ ठेविली व रोगनिवृत्ती साधली, तर ते धर्म, अर्थ, काम व मोक्ष यांना प्राप्त करण्यात यशस्वी होतील. ॥8॥

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top