English
यजुर्वेद - अध्याय 7/ मन्त्र 38
ऋषिः - विश्वामित्र ऋषिः
देवता - प्रजापतिर्देवता
छन्दः - निचृत् आर्षी त्रिष्टुप्,विराट आर्ची पङ्क्ति
स्वरः - धैवतः
2
म॒रुत्वाँ॑२इन्द्र वृष॒भो रणा॑य॒ पिबा॒ सोम॑मनुष्व॒धं मदा॑य। आसि॑ञ्चस्व ज॒ठरे॒ मध्व॑ऽऊ॒र्म्मिं त्वꣳ राजा॑सि॒ प्रति॑पत् सु॒ताना॑म्। उ॒प॒या॒मगृ॑हीतो॒ऽसीन्द्रा॑य त्वा म॒रुत्व॑तऽए॒ष ते॒ योनि॒रिन्द्रा॑य त्वा मरु॒त्व॑ते॥३८॥
स्वर सहित पद पाठम॒रुत्वा॑न्। इ॒न्द्र॒। वृ॒ष॒भः। रणा॑य। पिब॑। सोम॑म्। अ॒नु॒ष्व॒धम्। अ॒नु॒स्व॒धमित्य॑नुऽस्व॒धम्। मदा॑य। आ। सि॒ञ्चस्व॒। ज॒ठरे॑। मध्वः॑। ऊ॒र्म्मिम्। त्वम्। राजा॑। अ॒सि॒। प्रति॑प॒दिति॒ प्रति॑ऽपत्। सु॒ताना॑म्। उ॒प॒या॒मगृ॑हीत॒ इत्यु॑पया॒मऽगृ॑हीतः। अ॒सि॒। इन्द्रा॑य। त्वा॒। म॒रुत्व॑ते। ए॒षः। ते॒। योनिः॑। इन्द्रा॑य। त्वा॒। म॒रुत्व॑ते ॥३८॥
स्वर रहित मन्त्र
मरुत्वाँ इन्द्र वृषभो रणाय पिबा सोममनुष्वधम्मदाय । आसिञ्चस्व जठरे मध्वऽऊर्मिन्त्वँ राजासि प्रतिपत्सुतानाम् । उपयामगृहीतो सीन्द्राय त्वा मरुत्वतऽएष ते योनिरिन्द्राय त्वा मरुत्वते ॥
स्वर रहित पद पाठ
मरुत्वान्। इन्द्र। वृषभः। रणाय। पिब। सोमम्। अनुष्वधम्। अनुस्वधमित्यनुऽस्वधम्। मदाय। आ। सिञ्चस्व। जठरे। मध्वः। ऊर्म्मिम्। त्वम्। राजा। असि। प्रतिपदिति प्रतिऽपत्। सुतानाम्। उपयामगृहीत इत्युपयामऽगृहीतः। असि। इन्द्राय। त्वा। मरुत्वते। एषः। ते। योनिः। इन्द्राय। त्वा। मरुत्वते॥३८॥
विषय - पुढी मंत्रात सभाध्यक्षासाठी उपदेश केला आहे -
शब्दार्थ -
शब्दार्थ - हे (इन्द्र शत्रूंवर विजय मिळविणारे सभाध्यक्ष, आपण (असि) आहात. यामुळे ज्या युद्धांमध्ये (मरुत्वते) उत्तम अस्त्र-शास्त्रांचा उपयोग केला जाते, त्या युद्धाद्वारे आम्ही प्रजाजन आपणास (इन्द्राय) परमैश्वर्य प्राप्त करून देणार्‍या युद्धासाठी नियुक्त करतो. (ते) आपले (एष:) हे युद्ध परम ऐश्वर्य देण्याचे (योनि:) कारण आहे (या युद्धाद्वारे राज्याला भरपूर द्रव्यादींची प्राप्ती होणार आहे) यासाठी (त्वा)आपणाला (मरूत्वते) (इन्द्राय) हे युद्ध करण्यासाठी सांगत आहोत. आपण (प्रतिपत्) प्रत्येक मोठ्या विचारणीय कार्यामध्ये (राजा) दैदीष्यमान आणि (मरूत्वान्) प्रशंसनीय प्रजायुक्त तसेच (वृषभ:) अत्यंत श्रेष्ठ आहात. आपण (रणाय) या युद्धासाठी आणि (मदाय) त्यातून मिळणार्‍या आनंदासाठी (अनुष्वथग्) प्रत्येक भोजनामध्ये (सोमम्) पुष्टिकारक सोमलता आदी औषधांचे (पिब) प्या (सुतानाम्) उत्तम प्रकारे पक्व स्वादिष्ट अन्न आणि (मध्व:) मधुर रसाचा (उर्मिम्) धारा (जठरे) आपल्या उदरामध्ये (आसिंचरच) चांगल्याप्रकारे व भरपूर जाऊ द्या. (पुष्टिकारक अन्न आणि औषधांचे सेवन करा) ॥38॥
भावार्थ - भावार्थ - या मंत्रात उपमा अलंकार आहे. राजसभा आणि सेनापती आदी मनुष्यांना पाहिजे की त्या सर्वांनी उत्तमोत्तम पदार्थांचे भोजन करून शरीर आणि आत्म्याला पुष्ट करावे आणि शत्रूंवर विजय मिळवून न्यायपूर्ण शासन करीत प्रजेचे पालन करावे. ॥38॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal