English
यजुर्वेद - अध्याय 7/ मन्त्र 39
ऋषिः - भरद्वाज ऋषिः
देवता - प्रजापतिर्देवता
छन्दः - भूरिक् पङ्क्ति,साम्नी त्रिष्टुप्,
स्वरः - धैवतः
5
म॒हाँ२ऽइन्द्रो॑ नृ॒वदा च॑र्षणि॒प्राऽउ॒त द्वि॒बर्हा॑ऽअमि॒नः सहो॑भिः। अ॒स्म॒द्र्यग्वावृधे वी॒र्यायो॒रुः पृ॒थुः सुकृ॑तः क॒र्तृभि॑र्भूत्। उ॒प॒या॒मगृ॑हीतोऽसि महे॒न्द्राय॑ त्वै॒ष ते॒ योनि॑र्महे॒न्द्राय॑ त्वा॥३९॥
स्वर सहित पद पाठम॒हान्। इन्द्रः॑। नृ॒वदिति॑ नृ॒ऽवत्। आ। च॒र्ष॒णि॒प्रा इति॑ चर्षणि॒ऽप्राः। उ॒त। द्वि॒बर्हा॒ इति॑ द्वि॒बर्हाः॑। अ॒मि॒नः। सहो॑भि॒रिति॒ सहः॑ऽभिः। अ॒स्म॒द्र्य᳖क्। वा॒वृ॒धे॒। व॒वृ॒ध॒ इति॑ ववृधे। वी॒र्य्या᳖य। उ॒रुः। पृ॒थुः। सुकृ॑त॒ इति॒ सुऽकृ॑तः। क॒र्तृभि॒रिति॑ क॒र्तृ॒ऽभिः॑। भू॒त्। उ॒प॒या॒मगृ॑हीत॒ इत्यु॑पया॒मऽगृ॑हीतः। अ॒सि॒। म॒हे॒न्द्रायेति॑ महाऽइ॒न्द्रा॑य। त्वा॒। ए॒षः। ते॒। योनिः॑। म॒हे॒न्द्रायेति॑ महाऽइ॒न्द्राय॑। त्वा॒ ॥३९॥
स्वर रहित मन्त्र
महाँ इन्द्रो नृवदा चर्षणिप्रा उत द्विबर्हा अमिनः सहोभिः । अस्मर्द्यग्वावृधे वीर्यायोरुः पृथुः सुकृतः कर्तृभिर्भूत् । उपयामगृहीतो सि महेन्द्राय त्वैष ते योनिर्महेन्द्राय त्वा ॥
स्वर रहित पद पाठ
महान्। इन्द्रः। नृवदिति नृऽवत्। आ। चर्षणिप्रा इति चर्षणिऽप्राः। उत। द्विबर्हा इति द्विबर्हाः। अमिनः। सहोभिरिति सहःऽभिः। अस्मद्र्यक्। वावृधे। ववृध इति ववृधे। वीर्य्याय। उरुः। पृथुः। सुकृत इति सुऽकृतः। कर्तृभिरिति कर्तृऽभिः। भूत्। उपयामगृहीत इत्युपयामऽगृहीतः। असि। महेन्द्रायेति महाऽइन्द्राय। त्वा। एषः। ते। योनिः। महेन्द्रायेति महाऽइन्द्राय। त्वा॥३९॥
विषय - आतां पुढील मंत्रात परमेश्वर आपल्या गुणांचे वर्णन करीत आहे -
शब्दार्थ -
शब्दार्थ - (परमेश्वराची स्तुती करताना उपासक जन म्हणतात-)^हे भगवन् जगदीश्वर, आपण (उपयामगृहीत:) योगाभ्यासाद्वारे ग्रहणीय वा ज्ञातव्य (असि) आहात. (महेन्द्राय) अत्यंत उत्तम ऐश्वर्याच्या प्राप्तीसाठी आम्ही (त्या) आपली उपासना करतो. कारण की ही उपासना आमच्या (योनि:) कल्याणाचा हेतू आहे. (महेन्द्राय) परम ऐश्वर्याच्या प्राप्तीसाठी (त्वा) आपणास आम्ही इच्छितो. (महान्) सर्वोत्तम आणि पूज्य अशा (नृक्त्) माणसांप्रमाणे (आ) चांगल्याप्रकारे (चर्षणिप्रा:) सर्व मनुष्यांना सुखांनी परिपूर्ण करण्यासाठी आणि (द्विबही:) व्यावहारिक व पारमार्थिक ज्ञान या दोन प्रकारच्या ज्ञानाने (समृद्ध होण्यासाठी आम्ही यज्ञ करतो. (अस्त्रद्युक्) हे ईश्वर, सर्व प्राण्यांना आपल्या सर्वज्ञतेमुळे जाणणारे आपण( अमिन:) अतुल पराक्रमयुक्त आहात. (कर्तुभी) चांगले कर्म करणार्‍या जीवांनी (सुकृत:) चांगले कर्म करीत आपणाना ग्रहण केले आहे (सत्कर्मीजणांनी आपली उपासना सदैव केली आहे) त्याप्रमाणे सत्कर्म करीत आम्ही उपासकगण (इन्दु:) उत्कृष्ट ऐश्वर्यशाली अशा आपल्या आश्रयास (सहोभि:) सत्कर्म आणि सद्व्यवहार करीत येत आहोत. (वीर्याय) परमशक्तीच्या प्राप्तीकरिता आम्ही तुमच्या उपासनेत (वावृधे) दृढतेने व उत्साहाने मग्न राहतो. ॥39॥
भावार्थ - भावार्थ - या मंत्रात उपमा अलंकार आहे. कोणीही मनुष्य (राजा वा सभाध्यक्ष) ईश्वराच्या आश्रयाविना प्रजेची रक्षा करू शकत नाही. ज्याप्रमाण ईश्वर सनातन न्यायानुसार सर्व जीवांना सुख देतो, त्याप्रमाणे राजासाठीही कर्त्तव्य आहे की त्याने आपल्या न्यायव्यवस्थेने प्रजेला सुखी करावे. ॥39॥
इस भाष्य को एडिट करेंAcknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal