ऋग्वेद - मण्डल 2/ सूक्त 6/ मन्त्र 2
ऋषिः - सोमाहुतिर्भार्गवः
देवता - अग्निः
छन्दः - निचृद्गायत्री
स्वरः - षड्जः
अ॒या ते॑ अग्ने विधे॒मोर्जो॑ नपा॒दश्व॑मिष्टे। ए॒ना सू॒क्तेन॑ सुजात॥
स्वर सहित पद पाठअ॒या । ते॒ । अ॒ग्ने॒ । वि॒धे॒म॒ । ऊर्जः॑ । न॒पा॒त् । अश्व॑म्ऽइष्टे । ए॒ना । सु॒ऽउ॒क्तेन॑ । सु॒ऽजा॒त॒ ॥
स्वर रहित मन्त्र
अया ते अग्ने विधेमोर्जो नपादश्वमिष्टे। एना सूक्तेन सुजात॥
स्वर रहित पद पाठअया। ते। अग्ने। विधेम। ऊर्जः। नपात्। अश्वम्ऽइष्टे। एना। सुऽउक्तेन। सुऽजात॥
ऋग्वेद - मण्डल » 2; सूक्त » 6; मन्त्र » 2
अष्टक » 2; अध्याय » 5; वर्ग » 27; मन्त्र » 2
Acknowledgment
अष्टक » 2; अध्याय » 5; वर्ग » 27; मन्त्र » 2
Acknowledgment
भाष्य भाग
संस्कृत (1)
विषयः
अथ विद्वद्गुणानाह।
अन्वयः
हे सुजाताऽश्वमिष्टे ऊर्जो नपादग्ने ते तवाग्नेरया समिधैना सूक्तेन च वयं विधेम ॥२॥
पदार्थः
(अया) अनया समिधा (ते) तव (अग्ने) पावक इव प्रकाशमान (विधेम) परिचरेम (ऊर्जः) पराक्रमस्य (नपात्) यो न पातयति तत्सम्बुद्धौ (अश्वमिष्टे) योऽश्वमिच्छति तत्सम्बुद्धौ। अत्र बहुलं छन्दसीति मुमागमः। (एना) एनेन (सूक्तेन) सुष्ठूक्तेन (सुजात) शोभनेषु प्रसिद्ध ॥२॥
भावार्थः
ये विद्यया साधनैरग्निं युक्त्या संप्रयुञ्जते ते वह्नेः पराक्रमेण स्वकार्याणि साद्धुं शक्नुवन्ति ॥२॥
हिन्दी (3)
विषय
अब विद्वानों के गुणों को अगले मन्त्र में कहा है।
पदार्थ
हे (सुजात) शोभन गुणों में प्रसिद्ध (अश्वमिष्टे) घोड़े के इच्छा करने और (ऊर्जः) बल को (नपात्) न पतन करानेवाले (अग्ने) अग्नि के समान प्रकाशमान (ते) आपके सम्बन्ध में जो (अग्निः) अग्नि है उसकी (अया) इस समिधा से और (सूक्तेन) उत्तमता से कहे हुए सूक्त से हम लोग (विधेम) सेवन करें ॥२॥
भावार्थ
जो विद्या और साधनों से अग्नि का युक्ति के साथ अच्छे प्रकार प्रयोग करते हैं, वे अग्नि के पराक्रम से अपने कामों को सिद्ध कर सकते हैं ॥२॥
विषय
आहुति व सूक्त
पदार्थ
१. हे (अग्ने) = परमात्मन् ! (अश्वमिष्टे) = [अशू व्याप्तौ, इष्टि यज्ञ] व्यापक यज्ञोंवाले प्रभो! (ऊर्जः नपात्) = आप हमारे बल व प्राणशक्ति को नष्ट न होने देनेवाले हैं । वस्तुतः यज्ञात्मक जीवन ही वह प्रकार है जिससे कि शक्ति स्थिर रहती है। इससे विपरीत भोगप्रधान-जीवन हमारी शक्तियों को क्षीण करता है। (अया) = [अनया] इन यज्ञों में दी जानेवाली आहुति के द्वारा हम (ते) आपका (विधेम) = परिचरण करनेवाले हों। यज्ञों से उस यज्ञरूप प्रभु का उपासन होता है। २. हे (सुजात) = उत्तम विकास के कारणभूत प्रभो! हम (एना सूक्तेन) = इस सूक्त से आपका उपासन करें। 'सूक्त' शब्द 'सु + उक्त' = मधुर भाषण के लिए प्रयुक्त होता है और वेद के सूक्तों का संकेत करता हुआ ज्ञानवाणियों का प्रतिनिधि है। इन मधुर भाषणों व ज्ञानवाणियों से प्रभु का उपासन होता है और हमारे जीवन का उत्तम विकास होता है।
भावार्थ
भावार्थ- हम यज्ञों, मधुरभाषणों व ज्ञानवाणियों से प्रभु का उपासन करें।
विषय
अग्नि से यन्त्रसञ्चालन ।
भावार्थ
हे ( अश्वमिष्टे ) शीघ्रगामी साधनों में वेग देने वाले (अग्ने) अग्नि पदार्थ ! तू ( ते ) तेरा ( अया ) इस क्रिया से ( विधेम ) यन्त्र बनावें और हे ( ऊर्जा नपात् ) बल शक्ति को न गिरने देने वाले । हे ( सुजात ) उत्तम गुणों में प्रसिद्ध ! तेरा हम ( एना सूक्तेन ) इस सूक्त अर्थात् अग्नि विद्या के उपदेश से ( विधेम ) सम्पादन, संचालन, और प्रयोग करें ।
टिप्पणी
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर
सोमाहुतिभर्गिव ऋषिः ॥ अग्निर्देवता ॥ छन्दः– १, ३, ५,८ गायत्री । २,४, ६ निचृद्गायत्री । ७ विराड्गायत्री ॥ अष्टर्चं सूक्तम् ॥
मराठी (1)
भावार्थ
जे विद्या व साधनांनी अग्नीचा युक्तीने चांगल्या प्रकारे प्रयोग करतात ते अग्नीच्या सामर्थ्याने आपले कार्य सिद्ध करतात. ॥ २ ॥
इंग्लिश (2)
Meaning
Agni, child as well as creator and preserver of energy and power, lover of speed and acceleration, brilliantly risen to eminence, with this offer and homage and by this song and celebration of light and fire, let us serve you and advance the yajnic development of knowledge and energy.
Subject [विषय - स्वामी दयानन्द]
The qualities of scholar are further elaborated.
Translation [अन्वय - स्वामी दयानन्द]
O fire like scholar !you are reputed with your nice virtues and always desire to be quick like a horse and never get fatigued. With my oblations and fine speeches, we invoke you.
Commentator's Notes [पदार्थ - स्वामी दयानन्द]
N/A
Purport [भावार्थ - स्वामी दयानन्द]
Those who take optimum use of learning and other resources with proper scheming, they achieve all success because of the power of Agni.
Foot Notes
(अया) अनया समिधा = With the oblations. (ऊर्ज:) पराक्रमस्य = Of the power. (नपात् ) यो न पातयति, तत्सम्बुद्धौ = O always unfailing. (अश्वमिष्टे) योऽश्वमिच्छति, तत्मम्बुद्धी = O person you are quick like a horse. The Ashvmedha Yajna is also conducted in order to measure and establish the overall supremacy of the performers of Yajna – Ed).
Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal