ऋग्वेद - मण्डल 7/ सूक्त 92/ मन्त्र 2
प्र सोता॑ जी॒रो अ॑ध्व॒रेष्व॑स्था॒त्सोम॒मिन्द्रा॑य वा॒यवे॒ पिब॑ध्यै । प्र यद्वां॒ मध्वो॑ अग्रि॒यं भर॑न्त्यध्व॒र्यवो॑ देव॒यन्त॒: शची॑भिः ॥
स्वर सहित पद पाठप्र । सोता॑ । जी॒रः । अ॒ध्व॒रेषु॑ । अ॒स्था॒त् । सोम॑म् । इन्द्रा॑य । वा॒यवे॑ । पिब॑ध्यै । प्र । यत् । वा॒म् । मध्वः॑ । अ॒ग्रि॒यम् । भर॑न्ति । अ॒ध्व॒र्यवः॑ । दे॒व॒ऽयन्तः॑ । शची॑भिः ॥
स्वर रहित मन्त्र
प्र सोता जीरो अध्वरेष्वस्थात्सोममिन्द्राय वायवे पिबध्यै । प्र यद्वां मध्वो अग्रियं भरन्त्यध्वर्यवो देवयन्त: शचीभिः ॥
स्वर रहित पद पाठप्र । सोता । जीरः । अध्वरेषु । अस्थात् । सोमम् । इन्द्राय । वायवे । पिबध्यै । प्र । यत् । वाम् । मध्वः । अग्रियम् । भरन्ति । अध्वर्यवः । देवऽयन्तः । शचीभिः ॥ ७.९२.२
ऋग्वेद - मण्डल » 7; सूक्त » 92; मन्त्र » 2
अष्टक » 5; अध्याय » 6; वर्ग » 14; मन्त्र » 2
Acknowledgment
अष्टक » 5; अध्याय » 6; वर्ग » 14; मन्त्र » 2
Acknowledgment
भाष्य भाग
संस्कृत (1)
पदार्थः
(अध्वर्यवः) यज्ञं बिभ्राणाः वैदिकाः (अध्वरेषु) यज्ञेषु (सोमम्) सोमरसं (अस्थात्) स्थिरीकुर्वन्ति, यतः (इन्द्राय) कर्मयोगिनः (वायवे) ज्ञानयोगिनः (पिबध्यै) पानार्थम्, अध्वर्यवश्च (शचीभिः) कर्मभिः (देवयन्तः) प्रार्थनां कुर्वन्तः (अग्रियम्) सारमिमं सोमरसं (भरन्ति) धारयन्ति (यत्) यः (मध्वम्) मधुरः तथा (वाम्) भवदर्थं मया निर्मितः ॥२॥
हिन्दी (3)
पदार्थ
(अध्वर्यवः) यज्ञों के धारण करनेवाले अध्वर्यु लोग (अध्वरेषु) यज्ञों में (सोमं) सोम रस को (अस्थात्) स्थिर करते हैं, क्योंकि (इन्द्राय) कर्मयोगी, (वायवे) ज्ञानयोगी के (पिबध्यै) पिलाने के लिए और अध्वर्यु लोग (शचीभिः) कर्मों के द्वारा (देवयन्तः) प्रार्थना करते हुए (अग्रियम्) सारभूत इस सोमरस को (भरन्ति) धारण करते हैं, (यत्) जो (मध्वं) मीठा है और (वाम्) तुम विद्वान् लोगों के निमित्त बनाया गया है ॥२॥
भावार्थ
परमात्मा उपदेश करते हैं कि हे यजमान लोगों ! तुम सुन्दर-सुन्दर पदार्थों के रस निकाल कर विद्वानों को तृप्त करो, ताकि वे प्रसन्न होकर तुमको उपदेश दें ॥२॥
विषय
उत्तम शासक के कर्त्तव्य ।
भावार्थ
( यत् ) जिस ( मध्वः ) शत्रुपीड़क बल और मधुर ऐश्वर्य के ( अग्रियं ) प्रमुख पद तथा श्रेष्ठ भाग को ( देवयन्तः ) शुभगुणों और उत्तम फलों की आकांक्षा करने वाले ( अध्वर्यवः ) प्रजा की हिंसा से रहित राष्ट्र-पालक के कर्त्ताजन ( वां प्र भरन्ति ) आप दोनों के लिये प्राप्त कराते हैं, उस ( सोमम् ) ऐश्वर्य या बल वीर्य को ( इन्द्राय वायवे ) विद्युत्, पवन, सूर्य वायुवत् तेजस्वी और बलवान् पुरुष के ( पिबध्यै ) उपभोग और रक्षा के लिये ( अध्वरेषु ) यज्ञादि उपकारक कार्यों, यज्ञों में ( वीरः सोता ) वृद्ध विद्वान् ऐश्वर्योत्पादक वा शासक, ( प्र अस्थात् ) प्राप्त करे और उस पर शासन करे ।
टिप्पणी
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर
वसिष्ठ ऋषिः ॥ १, ३—५ वायुः । २ इन्द्रवायू देवते । छन्दः —१ निचृत् त्रिष्टुप् । २, ३, ४ विराट् त्रिष्टुप् । ५ आर्षी त्रिष्टुप् ॥
विषय
अहिंसक राष्ट्रपालक
पदार्थ
पदार्थ - (यत्) = जिस (मध्वः) = शत्रुपीड़क बल और मधुर ऐश्वर्य के (अग्रियं) = प्रमुख पद तथा श्रेष्ठ भाग को (देवयन्तः) = शुभ गुणों और उत्तम फलों की आकांक्षावाले (अध्वर्यवः) = प्रजा की हिंसा से रहित राष्ट्र-पालक जन (वां प्र भरन्ति) = आप दोनों के लिये प्राप्त कराते हैं, उस (सोमम्) = ऐश्वर्य या बल वीर्य को (इन्द्राय वायवे) = सूर्य वायुवत् तेजस्वी और बलवान् पुरुष के (पिबध्यै) = उपभोग के लिये (अध्वरेषु) = यज्ञादि उपकारक कार्यों में (वीरः सोता) = विद्वान् वीर शासक, (प्र अस्थात्) = प्राप्त करे।
भावार्थ
भावार्थ- राष्ट्र में विभिन्न शासकीय पदों पर श्रेष्ठ लोगों को नियुक्त करके राजा प्रजा का उत्तमता से पालन करें। वे नियुक्त प्रशासक जन प्रजा की हिंसा न करें। यज्ञादि कार्यों में सहयोगी होकर विद्वानों का सम्मान करें।
इंग्लिश (1)
Meaning
2. The active press and the soma maker stand ready in holy yajnas of love and non-violence to offer hospitality to Indra and Vayu, masters of knowledge and enlightenment and action and advancement. O Indra and Vayu, holy yajakas seeking the favour of divinity with their best and holiest actions prepare the best and sweetest soma and keep it for you as homage with reverence.
मराठी (1)
भावार्थ
परमात्मा उपदेश करतो, की हे यजमानांनो! तुम्ही उत्तमोत्तम पदार्थांचा रस काढून विद्वानांना तृप्त करा. त्यामुळे प्रसन्न होऊन त्यांनी तुम्हाला उपदेश करावा. ॥२॥
Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal