Loading...
ऋग्वेद मण्डल - 8 के सूक्त 7 के मन्त्र
मण्डल के आधार पर मन्त्र चुनें
अष्टक के आधार पर मन्त्र चुनें
  • ऋग्वेद का मुख्य पृष्ठ
  • ऋग्वेद - मण्डल 8/ सूक्त 7/ मन्त्र 6
    ऋषिः - पुनर्वत्सः काण्वः देवता - मरूतः छन्दः - निचृद्गायत्री स्वरः - षड्जः

    यु॒ष्माँ उ॒ नक्त॑मू॒तये॑ यु॒ष्मान्दिवा॑ हवामहे । यु॒ष्मान्प्र॑य॒त्य॑ध्व॒रे ॥

    स्वर सहित पद पाठ

    यु॒ष्मान् । ऊँ॒ इति॑ । नक्त॑म् । ऊ॒तये॑ । यु॒ष्मान् । दिवा॑ । ह॒वा॒म॒हे॒ । यु॒ष्मान् । प्र॒ऽय॒ति । अ॒ध्व॒रे ॥


    स्वर रहित मन्त्र

    युष्माँ उ नक्तमूतये युष्मान्दिवा हवामहे । युष्मान्प्रयत्यध्वरे ॥

    स्वर रहित पद पाठ

    युष्मान् । ऊँ इति । नक्तम् । ऊतये । युष्मान् । दिवा । हवामहे । युष्मान् । प्रऽयति । अध्वरे ॥ ८.७.६

    ऋग्वेद - मण्डल » 8; सूक्त » 7; मन्त्र » 6
    अष्टक » 5; अध्याय » 8; वर्ग » 19; मन्त्र » 1
    Acknowledgment

    संस्कृत (2)

    विषयः

    अथाभ्युदयप्राप्तिहेतुर्वर्ण्यते।

    पदार्थः

    हे योद्धारः ! (ऊतये) स्वरक्षायै (नक्तम्, युष्मान्, उ) रात्रौ युष्मानेव (हवामहे) आह्वयामः (दिवा, युष्मान्) दिने युष्मानेव (प्रयति) प्रारब्धे (अध्वरे) यज्ञे (युष्मान्) युष्मानेव आह्वयामः ॥६॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    विषयः

    प्रथमं प्राणा वशीकर्तव्या इति दर्शयति ।

    पदार्थः

    हे मरुतः प्राणाः । उ एवार्थः । नक्तम्=रात्रौ । युष्मानेव । ऊतये=रक्षायै । हवामहे । दिवा=दिने । युष्मान् हवामहे । अध्वरे=यागे । प्रयति=गच्छति सति । युष्मानेव हवामहे ॥६ ॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    हिन्दी (2)

    विषय

    अब अभ्युदयप्राप्ति का हेतु वर्णन करते हैं।

    पदार्थ

    हे योद्धाओ ! (ऊतये) आत्मरक्षा के लिये (नक्तं, युष्मान्, उ) रात्रि में आपका ही (हवामहे) आह्वान करते हैं (दिवा, युष्मान्) दिन में आपका ही और (प्रयाति, अध्वरे) यज्ञ के प्रारम्भ में आपका ही आह्वान करते हैं ॥६॥

    भावार्थ

    यज्ञ में क्षात्रधर्मवेत्ता सैनिक और पदार्थविद्यावेत्ता विद्वान् तथा अध्यात्मविद्यावेत्ता योगीजन इत्यादि विद्वानों का सत्कार करना अभ्युदय का हेतु है ॥६॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    विषय

    प्रथम प्राण वशीकर्त्तव्य हैं, यह दिखलाते हैं ।

    पदार्थ

    बाह्यवायु का निरूपण करके पुनः आभ्यन्तर प्राणों का वर्णन करते हैं । यथा−हे प्राणो अर्थात् हे इन्द्रियो ! (नक्तम्) रात्रि में (ऊतये) रक्षा और साहाय्य के लिये (युष्मान्+उ) आपकी ही (हवामहे) स्तुति करते हैं (दिवा) दिन में और (अध्वरे+प्रयति) यज्ञ के समय में (युष्मान्) आपकी ही स्तुति करते हैं ॥६ ॥

    भावार्थ

    इन्द्रियों को वश में करने से ही मनुष्य विधिवत् शुभ कर्म कर सकता है । अतः वेद कहते हैं कि रात्रि दिन और शुभ कर्म के समय प्रथम इन्द्रियों को वशीभूत बना लो, अन्यथा सब कर्म निष्फल हो जाएँगे ॥६ ॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    इंग्लिश (1)

    Meaning

    We invoke you at night for peace and protection, in the day for action and advancement, and in the beginning of yajna for completion and fulfilment.

    इस भाष्य को एडिट करें

    मराठी (1)

    भावार्थ

    यज्ञात क्षात्रधर्मवेत्ते सैनिक पदार्थविद्यावेत्ते विद्वान व अध्यात्मविद्यावेत्ते योगिजन इत्यादी विद्वानांचा सत्कार करणे अभ्युदयाचा हेतू आहे. ॥६॥

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top