ऋग्वेद - मण्डल 9/ सूक्त 103/ मन्त्र 2
परि॒ वारा॑ण्य॒व्यया॒ गोभि॑रञ्जा॒नो अ॑र्षति । त्री ष॒धस्था॑ पुना॒नः कृ॑णुते॒ हरि॑: ॥
स्वर सहित पद पाठपरि॑ । वारा॑णि । अ॒व्यया॑ । गोभिः॑ । अ॒ञ्जा॒नः । अ॒र्ष॒ति॒ । त्री । स॒धऽस्था॑ । पु॒ना॒नः । कृ॒णु॒ते॒ । हरिः॑ ॥
स्वर रहित मन्त्र
परि वाराण्यव्यया गोभिरञ्जानो अर्षति । त्री षधस्था पुनानः कृणुते हरि: ॥
स्वर रहित पद पाठपरि । वाराणि । अव्यया । गोभिः । अञ्जानः । अर्षति । त्री । सधऽस्था । पुनानः । कृणुते । हरिः ॥ ९.१०३.२
ऋग्वेद - मण्डल » 9; सूक्त » 103; मन्त्र » 2
अष्टक » 7; अध्याय » 5; वर्ग » 6; मन्त्र » 2
Acknowledgment
अष्टक » 7; अध्याय » 5; वर्ग » 6; मन्त्र » 2
Acknowledgment
भाष्य भाग
संस्कृत (1)
पदार्थः
(गोभिः, अञ्जानः) अन्तःकरणवृत्तिभिः साक्षात्कृतः परमात्मा (अव्यया) स्वरक्षायुक्तशक्त्या (वाराणि) वरणार्हानि अन्तःकरणानि (पर्यर्षति) प्राप्नोति (त्री, सधस्था) कारणसूक्ष्मस्थूलात्मक- त्रिविधशरीराणि (पुनानः) पवित्रयन् (हरिः) अन्तःकरणस्य मलिवक्षेपादिदोषनाशकः (कृणुते) उपासकमपि पावयति ॥२॥
हिन्दी (3)
पदार्थ
(गोभिरञ्जानः) अन्तःकरण की वृत्तियों द्वारा साक्षात्कार को प्राप्त हुआ परमात्मा (अव्यया) अपनी रक्षायुक्त शक्ति से (वाराणि) वरणयोग्य अर्थात् पात्रता को प्राप्त अन्तःकरणों को (परि, अर्षति) प्राप्त होता है, (त्री, सधस्था) कारण, सूक्ष्म और स्थूल तीनों शरीरों को (पुनानः) पवित्र करता हुआ (हरिः) वह अन्तःकरण के मल-विक्षेपादि दोषों को हरण करनेवाला परमात्मा (कृणुते) उपासक को पवित्र करता है ॥२॥
भावार्थ
जो लोग अन्तःकरण के मल-विक्षेपादि दोषों को दूर करते हैं, वे लोग परमात्मज्ञान के अधिकारी बनकर परमात्मज्ञान का लाभ करते हैं ॥२॥
विषय
व्यापक प्रभु।
भावार्थ
वह प्रभु (त्रीणि) तीनों (अव्यया) अविनाशी (वाराणि) जीवों की रक्षा करने वाले लोकों को सूर्य के तुल्य (गोभिः अंजानः) किरणों से, वाणियों से वा इन्द्रियों वा सूर्यादि लोकों द्वारा प्रकाशित करता हुआ (हरिः) तीनों तापों का हरण करने वाला, तीनों लोकों का प्रभु (पुनानः) व्यापता हुआ (त्री सधस्था कृणुते) तीनों लोकों को रचता और (अर्षति) तीनों में व्यापता है।
टिप्पणी
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर
द्वित आप्त्य ऋषिः॥ पवमानः सोमो देवता॥ छन्दः- १ ३ उष्णिक्। २, ५ निचृदुष्णिक्। ४ पादनिचृदुष्णिक्। ६ विराडुष्णिक्॥ षडृचं सूक्तम्॥
विषय
सधस्थता
पदार्थ
(वाराणि) = द्वेष का व विषयवासनाओं का निवारण जिनसे किया गया है, तथा (अव्यया) = जो विषयों में भटक नहीं रही ऐसी इन्द्रियों को (गोभिः अञ्जान:) = ज्ञान की वाणियों से अलंकृत करता हुआ यह सोम परि अर्षति शरीर में चारों ओर गतिवाला होता है। सुरक्षित सोम ज्ञान का वर्धक होता है । (हरिः) = यह सब मलों का हरण करनेवाला सोम (त्री) = तीनों-शरीर, मन व बुद्धि को (पुनानः) = पवित्र करता हुआ (सधस्था) = जीव परमात्मा को साथ-साथ ठहरनेवाला कृणुते करता है । पूर्ण परिशुद्धि होने पर जीव परमात्मा में स्थित होता है ये दोनों सधस्थ हो जाते हैं ।
भावार्थ
भावार्थ- सोम हमें ज्ञान से अलंकृत करता है, पवित्र करता है, परमात्मा के साथ सहस्थिति को प्राप्त कराता है।
इंग्लिश (1)
Meaning
Pleased and exalted with songs of adoration, Soma, saviour spirit of bliss, radiates with its protective presence to the distinguished hearts and, purifying the body, mind and soul of the celebrants, blesses them in their physical, subtle and causal body states of existence.
मराठी (1)
भावार्थ
जे लोक अंत:करणातील मल, विक्षेप इत्यादी दोषांना दूर करतात. ते लोक परमात्मज्ञानाचे अधिकारी बनून परमात्मज्ञानाचा लाभ घेतात. ॥२॥
Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal