ऋग्वेद - मण्डल 9/ सूक्त 21/ मन्त्र 6
ऋषिः - असितः काश्यपो देवलो वा
देवता - पवमानः सोमः
छन्दः - निचृद्गायत्री
स्वरः - षड्जः
ऋ॒भुर्न रथ्यं॒ नवं॒ दधा॑ता॒ केत॑मा॒दिशे॑ । शु॒क्राः प॑वध्व॒मर्ण॑सा ॥
स्वर सहित पद पाठऋ॒भुः । न । रथ्य॑म् । नव॑म् । दधा॑त । केत॑म् । आ॒ऽदिशे॑ । शु॒क्राः । प॒व॒ध्व॒म् । अर्ण॑सा ॥
स्वर रहित मन्त्र
ऋभुर्न रथ्यं नवं दधाता केतमादिशे । शुक्राः पवध्वमर्णसा ॥
स्वर रहित पद पाठऋभुः । न । रथ्यम् । नवम् । दधात । केतम् । आऽदिशे । शुक्राः । पवध्वम् । अर्णसा ॥ ९.२१.६
ऋग्वेद - मण्डल » 9; सूक्त » 21; मन्त्र » 6
अष्टक » 6; अध्याय » 8; वर्ग » 11; मन्त्र » 6
Acknowledgment
अष्टक » 6; अध्याय » 8; वर्ग » 11; मन्त्र » 6
Acknowledgment
भाष्य भाग
संस्कृत (1)
पदार्थः
(शुक्राः) हे पवित्रकारकपरमात्मन् ! भवान् (रथ्यम् नवम्) नवमश्वं (दधाता) वशमानयन् (ऋभुर्न) सारथिरिव सर्वान् वशमानयन् (केतम् आदिशे) ज्ञानमुपदिशति (अर्णसा पवध्वम्) भवान् मां धनाद्यैश्वर्येण तर्पयतु ॥६॥
हिन्दी (1)
पदार्थ
(शुक्राः) हे पवित्रकारक परमात्मन् ! आप (रथ्यम् नवम्) नये घोड़े को (दधाता) वश में रखते हुए (ऋभुर्न) सारथी की तरह (केतम् आदिशे) आप सबको बश में करके ज्ञानादि ऐश्वर्य देते हैं (अर्णसा) आप हमको धनाद्यैश्वर्य देकर (पवध्वम्) पवित्र करिये ॥६॥
भावार्थ
जीव करने में स्वतन्त्र और भोगने में परतन्त्र है। ईश्वर कर्मों के भुगाने में उसे ऐसे नियमों में निगडित रखता है, जिसका वह अतिक्रमण कदापि नहीं कर सकता। बड़े-२ सम्राटों को भी कर्मों का फल अवश्यमेव भोगना पड़ता है। इसी अभिप्राय से यह कहा है कि जिस प्रकार जीवों को अपने अधीन रखता है ॥६॥
इंग्लिश (1)
Meaning
Just as an expert artist makes a new chariot and controls the motive power in order to reach the destination so, O Soma, let the pure streams flow, purify us, and bring us blissful enlightenment for total fulfilment.
मराठी (1)
भावार्थ
जीव कर्म करण्यास स्वतंत्र व भोगण्यास परतंत्र आहे. ईश्वर कर्म भोगण्यासाठी त्याला अशा नियमात बांधून ठेवतो ज्याचे तो कधीही अतिक्रमण करू शकत नाही. मोठमोठ्या सम्राटांनाही कर्माचे फळ अवश्य भोगावे लागते. त्यामुळे म्हटले आहे की ज्या प्रकारे सारथी घोड्यांना आपल्या अधीन ठेवतो त्याच प्रकारे परमेश्वर जीवांना आपल्या अधीन ठेवतो. ॥६॥
Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal