Loading...
ऋग्वेद मण्डल - 9 के सूक्त 32 के मन्त्र
1 2 3 4 5 6
मण्डल के आधार पर मन्त्र चुनें
अष्टक के आधार पर मन्त्र चुनें
  • ऋग्वेद का मुख्य पृष्ठ
  • ऋग्वेद - मण्डल 9/ सूक्त 32/ मन्त्र 3
    ऋषिः - श्यावाश्वः देवता - पवमानः सोमः छन्दः - गायत्री स्वरः - षड्जः

    आदीं॑ हं॒सो यथा॑ ग॒णं विश्व॑स्यावीवशन्म॒तिम् । अत्यो॒ न गोभि॑रज्यते ॥

    स्वर सहित पद पाठ

    आत् । ई॒म् । हं॒सः । यथा॑ । ग॒णम् । विश्व॑स्य । अ॒वी॒व॒श॒त् । म॒तिम् । अत्यः॑ । न । गोभिः॑ । अ॒ज्य॒ते॒ ॥


    स्वर रहित मन्त्र

    आदीं हंसो यथा गणं विश्वस्यावीवशन्मतिम् । अत्यो न गोभिरज्यते ॥

    स्वर रहित पद पाठ

    आत् । ईम् । हंसः । यथा । गणम् । विश्वस्य । अवीवशत् । मतिम् । अत्यः । न । गोभिः । अज्यते ॥ ९.३२.३

    ऋग्वेद - मण्डल » 9; सूक्त » 32; मन्त्र » 3
    अष्टक » 6; अध्याय » 8; वर्ग » 22; मन्त्र » 3
    Acknowledgment

    संस्कृत (1)

    पदार्थः

    (विश्वस्य मतिम् अवीवशत्) यः सर्वस्य बुद्धिं वशमानयति तं (अत्यः न) विद्युतमिव दुर्ग्रहम् (आदीम्) इमं परमात्मानं   (हंसः यथा गणम्) हंसः स्वसजातीयगणं यथा गच्छति तथा (गोभिः अज्यते) जीवः इन्द्रियैः सङ्गच्छते ॥३॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    हिन्दी (1)

    पदार्थ

    (विश्वस्य मतिम् अवीवशत्) सब की मति को वश में रखनेवाला (अत्यः न) विद्युत् की नाईं दुर्ग्राह्य (आदीम्) ऐसे परमात्मा को (हंसः यथा गणम्) जिस प्रकार हंस अपने सजातीय गण में जाकर मिलता है, उसी प्रकार (गोभिः अज्यते) जीव इन्द्रियों द्वारा साक्षात्कार करता है ॥३॥

    भावार्थ

    जीवात्मा जब तक अपनी सजातीय वस्तु के साथ सम्बन्ध नहीं लगाता, तब तक उसे आनन्द कदापि प्राप्त नहीं हो सकता, इस भाव का इस मन्त्र में उपदेश किया है कि जिस प्रकार हंस अपने सजातीय गण में मिलकर आनन्दित होता है, इस प्रकार जीवात्मा भी उस चिद्घन ब्रह्म में मिल जाता है। जीवात्मा को हंस की उपमा इस वास्ते दी है कि “हन्त्यविद्यामिति हंसः” यह जीव अविद्या का हनन करता है। यहाँ विज्ञानी जीव का वर्णन है और ब्रह्मप्राप्ति से जीव अविद्या का हनन करता है, जैसे कि ‘सता सोम्य तदा सम्पन्नो भवति’ छा० ॥३॥

    इस भाष्य को एडिट करें

    इंग्लिश (1)

    Meaning

    And just as a hansa bird joins its flock and just as a horse is controlled by reins to reach the destination, so does the soul, having controlled and concentrated all senses, mind and intelligence, rise and join the presence of Divinity, its ultimate haven and home.

    इस भाष्य को एडिट करें

    मराठी (1)

    भावार्थ

    जीवात्मा जोपर्यंत आपल्या सजातीय वस्तूबरोबर संबंध ठेवत नाहीत तोपर्यंत त्याला कधीही आनंद प्राप्त होत नाही. हा भाव या मंत्रात सांगितलेला आहे. ज्या प्रकारे हंस आपल्या सजातीय गणाबरोबर आनंदित राहतो त्या प्रकारे जीवात्मा ही त्या चिदघन ब्रह्मात राहतो. जीवात्म्याला हंसाची उपमा यासाठी दिलेली आहे. ‘‘हन्त्यविद्यामिति हंस:’’ हा जीव अविद्येचे हनन करतो. येथे विद्वान जीवाचे वर्णन आहे. ब्रह्मप्राप्तीने जीव अविद्येचे हनन करतो. जसे ‘सोम्य तदा सम्पन्नो भवति’ छा. ॥३॥

    इस भाष्य को एडिट करें
    Top