ऋग्वेद - मण्डल 9/ सूक्त 5/ मन्त्र 8
ऋषि: - असितः काश्यपो देवलो वा
देवता - आप्रियः
छन्दः - निचृदनुष्टुप्
स्वरः - गान्धारः
भार॑ती॒ पव॑मानस्य॒ सर॑स्व॒तीळा॑ म॒ही । इ॒मं नो॑ य॒ज्ञमा ग॑मन्ति॒स्रो दे॒वीः सु॒पेश॑सः ॥
स्वर सहित पद पाठभार॑ती । पव॑मानस्य । सर॑स्वती । इळा॑ । म॒ही । इ॒मम् । नः॒ । य॒ज्ञम् । आ । ग॒म॒न् । ति॒स्रः । दे॒वीः । सु॒ऽपेश॑सः ॥
स्वर रहित मन्त्र
भारती पवमानस्य सरस्वतीळा मही । इमं नो यज्ञमा गमन्तिस्रो देवीः सुपेशसः ॥
स्वर रहित पद पाठभारती । पवमानस्य । सरस्वती । इळा । मही । इमम् । नः । यज्ञम् । आ । गमन् । तिस्रः । देवीः । सुऽपेशसः ॥ ९.५.८
ऋग्वेद - मण्डल » 9; सूक्त » 5; मन्त्र » 8
अष्टक » 6; अध्याय » 7; वर्ग » 25; मन्त्र » 3
Acknowledgment
अष्टक » 6; अध्याय » 7; वर्ग » 25; मन्त्र » 3
Acknowledgment
भाष्य भाग
संस्कृत (1)
पदार्थः
(भारती) ईश्वरविषयकबुद्धिः (सरस्वती) विज्ञानबुद्धिः (इळा, मही) सर्वपूज्या बुद्धिः (तिस्रः) इमास्तिस्रोऽपि (सुपेशसः, देवीः) सुस्वरूपा देव्यः (पवमानस्य) अखिलजनशोधकस्येश्वरस्य (इमम्, यज्ञम्) एतं यज्ञमभि (नः) अस्मभ्यम् (आगमन्) आगत्य प्राप्नुयुः ॥८॥
हिन्दी (1)
पदार्थ
(भारती) बिभर्तीति भरतस्तस्येयं भारती=ईश्वरविषयिणी बुद्धि (सरस्वती) सरो विद्यतेऽस्या इति सरस्वती, विविधज्ञानविषयिणी बुद्धि और (इळा मही) सर्वपूज्या बुद्धि (तिस्रः) ये तीनों प्रकार की (सुपेशसः देवीः) सुन्दर बुद्धियें (पवमानस्य) सबको पवित्र करनेवाले परमात्मा के (इमम् यज्ञम्) इस ज्ञानरूपी यज्ञ में (नः) हमको (आगमन्) प्राप्त हों ॥८॥
भावार्थ
परमात्मा उपदेश करते हैं कि पुरुषों ! तुम ज्ञानयज्ञप्राप्ति के लिये प्रार्थना करो। इसी अभिप्राय से उक्त मन्त्र में विद्याविधायक भारती सरस्वती और इला ये नाम आये हैं। भारती सरस्वती और विद्या ये एकार्थवाची शब्द हैं। इस प्रकार परमात्मा ने विद्यावृद्धि के लिये जीवों की प्रार्थना द्वारा उपदेश किया है। जैसा कि “धियो यो नः प्रचोदयात्” इस वेदमन्त्र में विद्यावृद्धि का उपदेश है, ऐसा ही उक्त मन्त्र में विद्या के लिये उपदेश है ॥८॥
English (1)
Meaning
May Bharati, divine mother bearer of earthly life, Sarasvati, dynamic spirit of all-knowledge in flow, Mahi, divine spirit of existential sustenance, and Ila, infinite reservoir of knowledge, will and passion of divinity for being, may this threefold divinity of the supreme lord of existence, immanent and transcendent, gracious and beatifying, pure and purifying, move and bless this yajna of our pious living.
मराठी (1)
भावार्थ
परमात्मा उपदेश करतो की हे पुरुषांनो! तुम्ही ज्ञान यज्ञात विद्या प्राप्तीसाठी प्रार्थना करा. याच अभिप्रायाने वरील मंत्रात विद्याविधायक भारती, सरस्वती व इला ही नावे आलेली आहेत. भारती, सरस्वती व विद्या हे एकार्थवाची शब्द आहेत. या प्रकारे परमेश्वराने विद्यावृद्धीसाठी जीवांच्या प्रार्थनेद्वारे उपदेश केलेला आहे. जसा ‘‘धियो यो न: प्रचोदयात’’ या वेदमंत्रात विद्यावृद्धीचा उपदेश आहे. असाच वरील मंत्रात विद्यावृद्धीसाठी उपदेश केलेला आहे. ॥८॥
Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Dhiman
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal