ऋग्वेद - मण्डल 9/ सूक्त 62/ मन्त्र 20
आ त॑ इन्दो॒ मदा॑य॒ कं पयो॑ दुहन्त्या॒यव॑: । दे॒वा दे॒वेभ्यो॒ मधु॑ ॥
स्वर सहित पद पाठआ । ते॒ । इ॒न्दो॒ इति॑ । मदा॑य । कम् । पयः॑ । दु॒ह॒न्ति॒ । आ॒यवः॑ । दे॒वाः । दे॒वेभ्यः॑ । मधु॑ ॥
स्वर रहित मन्त्र
आ त इन्दो मदाय कं पयो दुहन्त्यायव: । देवा देवेभ्यो मधु ॥
स्वर रहित पद पाठआ । ते । इन्दो इति । मदाय । कम् । पयः । दुहन्ति । आयवः । देवाः । देवेभ्यः । मधु ॥ ९.६२.२०
ऋग्वेद - मण्डल » 9; सूक्त » 62; मन्त्र » 20
अष्टक » 7; अध्याय » 1; वर्ग » 27; मन्त्र » 5
Acknowledgment
अष्टक » 7; अध्याय » 1; वर्ग » 27; मन्त्र » 5
Acknowledgment
भाष्य भाग
संस्कृत (1)
पदार्थः
(इन्दो) हे परमैश्वर्यशालिन् ! (ते) भवतः (मदाय) आनन्दाय (आयवः देवाः) दिव्यशक्तिमन्तो भवदनुयायिनो जनाः (देवेभ्यः) ज्ञानक्रियाशालिभिः विद्वद्भिः (मधु) सुभोग्यं (पयः) दुग्धरूपं (कम्) सुखं (आ) समन्तात् (दुहन्ति) दुहते ॥२०॥
हिन्दी (3)
पदार्थ
(इन्दो) हे परमैश्वर्यशालिन् ! (ते) आपके (मदाय) आनन्द के लिये (आयवः देवाः) दिव्य शक्तिवाले आपके अनुयायी लोग (देवेभ्यः) ज्ञानक्रियाशाली विद्वानों से (मधु) सुन्दर भोग योग्य (पयः) दूध रूपी (कम्) सुख को (आ) भली-भाँति (दुहन्ति) दुहते हैं ॥२०॥
भावार्थ
हे परमात्मन् ! आपके अनुयायी लोग कामधेनुरूप पृथिव्यादिलोक-लोकान्तरों से अनन्त प्रकार के अमृतों को दुहते हैं ॥२०॥
विषय
देवेभ्यः मधु
पदार्थ
[१] हे (इन्दो) = हमें शक्तिशाली बनानेवाले सोम ! (आयवः) = [एति इति आयुः ] गतिशील पुरुष (मदाय) = आनन्द व उल्लास की प्राप्ति के लिये (ते) = तेरी (कं पयः) = आनन्दप्रद आप्यायन शक्ति को (आदुहन्ति) = अपने में प्रपूरित करते हैं। सोमरक्षण का सब से प्रमुख साधन कर्मों में लगे रहना ही है । न खाली हों और न वासनायें हमारे पर आक्रमण करें। वासनाओं के आक्रमण से ही तो सोम का विनाश होता है । इस प्रकार क्रिया में लगे रहकर यदि हम सोम का रक्षण करते हैं, तो जीवन में एक अद्भुत उल्लास को पाते हैं । [२] (देवा:) = हे देववृत्ति के पुरुषो! [दिव् विजिगीषायां ] वासनाओं को जीतने की कामनावाले पुरुषो! यह सोम (देवेभ्यः) = सब इन्द्रियों के लिये (मधु) = अत्यन्त सारभूत उत्कृष्ट वस्तु है । यही सब इन्द्रियों को सशक्त बनानेवाला है ।
भावार्थ
भावार्थ- सोम जीवन में उल्लास को देता है, यह इन्द्रियों को सशक्त बनाता है ।
विषय
राष्ट्र के सब उत्तम जन उसके पोषक हों।
भावार्थ
हे (इन्दो) ऐश्वर्यवन् ! (मदाय) आनन्द और तृप्ति या स्तुत्य कार्य के लिये (आ शवः देवाः) शीघ्र कर्मकुशल विद्वान् जन, (ते पयः) तेरे पोषक बल को (दुहन्ति) पूर्ण करते हैं, वह तुझे प्रदान करते हैं और वे (देवेभ्यः) वीरों और विद्वानों से (मधु दुहन्ति) तेरे लिये बल और ज्ञान का दोहन करें।
टिप्पणी
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर
जमदग्निर्ऋषिः॥ पवमानः सोमो देवता॥ छन्द:- १, ६, ७, ९, १०, २३, २५, २८, २९ निचृद् गायत्री। २, ५, ११—१९, २१—२४, २७, ३० गायत्री। ३ ककुम्मती गायत्री। पिपीलिकामध्या गायत्री । ८, २०, २६ विराड् गायत्री॥ त्रिंशदृचं सूक्तम्॥
इंग्लिश (1)
Meaning
O lord of peace, grace and joy, to your pleasure and the pleasure of holy powers, the people and the noblest brilliant people of the land create and distil the sweets and sanatives of peace and nourishment from the life around.
मराठी (1)
भावार्थ
हे परमात्मा! तुझे अनुयायी लोक कामधेनुरूपी पृथ्वी इत्यादी लोक लोकांतरातून अनंत प्रकारे अमृत काढतात. ॥२०॥
Acknowledgment
Book Scanning By:
Sri Durga Prasad Agarwal
Typing By:
N/A
Conversion to Unicode/OCR By:
Dr. Naresh Kumar Dhiman (Chair Professor, MDS University, Ajmer)
Donation for Typing/OCR By:
N/A
First Proofing By:
Acharya Chandra Dutta Sharma
Second Proofing By:
Pending
Third Proofing By:
Pending
Donation for Proofing By:
N/A
Databasing By:
Sri Jitendra Bansal
Websiting By:
Sri Raj Kumar Arya
Donation For Websiting By:
Shri Virendra Agarwal
Co-ordination By:
Sri Virendra Agarwal