पदार्थः -
हे (राजन्) विश्वसम्राट् सर्वान्तर्यामिन् परमात्मन् ! त्वम् (इनः) सर्वेश्वरः (अरतिः) सर्वव्यापकः। [ऋ गतौ धातोः ‘अर्तेश्च’। उ० ५।७ इति ऊतिप्रत्ययः।] (समिद्धः) स्वतःप्रकाशश्च असि। अथ परोक्षकृतमाह—(रौद्रः) दुष्टानां भयंकरः, (सुषुमान्) सज्जनेभ्यो रसवान् सः। [शोभनं सवनं सुषुः तद्वान्।] (दक्षाय बलप्राप्त्यर्थम् (अदर्शि) दृश्यते। (चिकित्) सर्वज्ञः सः (बृहता) महत्या (भासा) दीप्त्या (विभाति) भासते। (रुशतीम्) रोचमानाम् उषसम् (अपाजन्) अपगमयन् (असिक्नीम्) असितां रात्रिम्। [असिक्नी इति रात्रिनाम। निघं० १।७।] (एति) प्राप्नोति। तथैव असिक्नीं रात्रिम् अपाजन् रुशतीम् उषसम् एतीति व्यज्यते, तत्कृत एव सर्वोऽपि दिवसरात्र्यादिप्रपञ्च इति भावः ॥१॥

भावार्थः - अहोरात्राः पक्षा मासा ऋतव उत्तरायणं दक्षिणायनं संवत्सर इत्यादिकः सर्वोऽपि कालविभागो जलं स्थलमाकाशश्चन्द्रः सूर्यस्तारका इत्यादिकश्च सकलोऽपि देशविभागः परमेश्वरकृत एव यत्र स सम्राड् भूत्वा सर्वं व्यवस्थापयति ॥१॥

इस भाष्य को एडिट करें