English
Sidebar
सामवेद के मन्त्र
सामवेद - मन्त्रसंख्या 413
ऋषिः - गोतमो राहूगणः
देवता - इन्द्रः
छन्दः - पङ्क्तिः
स्वरः - पञ्चमः
काण्ड नाम - ऐन्द्रं काण्डम्
3
प्रे꣢ह्य꣣भी꣡हि꣢ धृष्णु꣣हि꣢꣫ न ते꣣ व꣢ज्रो꣣ नि꣡ य꣢ꣳसते । इ꣡न्द्र꣢ नृ꣣म्ण꣢꣫ꣳहि ते꣣ श꣢वो꣣ ह꣡नो꣢ वृ꣣त्रं꣡ जया꣢꣯ अ꣣पो꣢ऽर्च꣣न्न꣡नु꣢ स्व꣣रा꣡ज्य꣢म् ॥४१३॥
स्वर सहित पद पाठप्र꣢ । इ꣣हि । अभि꣢ । इ꣣हि । धृष्णुहि꣢ । न । ते꣣ । व꣡ज्रः꣢꣯ । नि । यँ꣣सते । इ꣡न्द्र꣢꣯ । नृ꣣म्ण꣢म् । हि । ते꣣ । श꣡वः꣢꣯ । ह꣡नः꣢꣯ । वृ꣣त्र꣢म् । ज꣡याः꣢꣯ । अ꣣पः꣢ । अ꣡र्च꣢꣯न् । अ꣡नु꣢꣯ । स्व꣣रा꣡ज्य꣢म् । स्व꣣ । रा꣡ज्य꣢꣯म् ॥४१३॥
स्वर रहित मन्त्र
प्रेह्यभीहि धृष्णुहि न ते वज्रो नि यꣳसते । इन्द्र नृम्णꣳहि ते शवो हनो वृत्रं जया अपोऽर्चन्ननु स्वराज्यम् ॥४१३॥
स्वर रहित पद पाठ
प्र । इहि । अभि । इहि । धृष्णुहि । न । ते । वज्रः । नि । यँसते । इन्द्र । नृम्णम् । हि । ते । शवः । हनः । वृत्रम् । जयाः । अपः । अर्चन् । अनु । स्वराज्यम् । स्व । राज्यम् ॥४१३॥
सामवेद - मन्त्र संख्या : 413
(कौथुम) पूर्वार्चिकः » प्रपाठक » 5; अर्ध-प्रपाठक » 1; दशतिः » 3; मन्त्र » 5
(राणानीय) पूर्वार्चिकः » अध्याय » 4; खण्ड » 7;
Acknowledgment
(कौथुम) पूर्वार्चिकः » प्रपाठक » 5; अर्ध-प्रपाठक » 1; दशतिः » 3; मन्त्र » 5
(राणानीय) पूर्वार्चिकः » अध्याय » 4; खण्ड » 7;
Acknowledgment
पदार्थ -
(इन्द्र) परमात्मन्! तू (प्रेहि) मेरे अन्दर प्राप्त हो (अभीहि) मेरे अभिमुख हो—मुझे स्वीकार कर (धृष्णुहि) मुझे अध्यात्म में दृढ़ कर (ते वज्रः) तेरा ओज—आत्मतेज “वज्रो वा ओजः” [श॰ ८.४.१.२०] (न नियंसते) नियमित—सीमित नहीं हैं (ते शवः-नृम्णं हि) तेरा बल देवजनों मुमुक्षुओं के प्रति झुका हुआ—हितसाधक है, किन्तु (वृत्रं हनः) पापभाव को नष्ट करता है “पाप्मा वै वृत्रः” [श॰ ११.१.५.७] (अपः-जय) उसके कर्म पर अधिकार (स्वराज्यम्-अनु-अर्चन्) स्वराज्य—स्वातन्त्र्य को ल्क्ष्य करके अर्चना करता हुआ उपासना करता हूँ।
भावार्थ - परमात्मा उपासक के अन्दर प्राप्त होता है और उसे स्वीकार करता है उसका ओज—आत्मिक तेज असीम है। उसका बल उपासक के लिये हितसाधता है पापभाव को नष्ट करता है, कर्म पर अधिकार कर यथावत् फल सुखरूप या दुःखरूप देता है। उपासक उसकी अर्चना करता हुआ स्वात्मराज्य को पाता है॥५॥
विशेष - ऋषिः—गोतमः (परमात्मा में अत्यन्त गतिमान्)॥<br>
इस भाष्य को एडिट करें