English
ऋग्वेद - मण्डल 10/ सूक्त 129/ मन्त्र 1
ऋषिः - प्रजापतिः परमेष्ठी
देवता - भाववृत्तम्
छन्दः - निचृत्त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
नास॑दासी॒न्नो सदा॑सीत्त॒दानीं॒ नासी॒द्रजो॒ नो व्यो॑मा प॒रो यत् । किमाव॑रीव॒: कुह॒ कस्य॒ शर्म॒न्नम्भ॒: किमा॑सी॒द्गह॑नं गभी॒रम् ॥
स्वर सहित पद पाठन । अस॑त् । आ॒सी॒त् । नो इति॑ । सत् । आ॒सी॒त् । त॒दानी॑म् । न । आ॒सी॒त् । रजः॑ । नो इति॑ । विऽओ॑म । प॒रः । यत् । किम् । आ । अ॒व॒री॒व॒रिति॑ । कुह॑ । कस्य॑ । शर्म॑न् । अम्भः॑ । किम् । आ॒सी॒त् । गह॑नम् । ग॒भी॒रम् ॥
स्वर रहित मन्त्र
नासदासीन्नो सदासीत्तदानीं नासीद्रजो नो व्योमा परो यत् । किमावरीव: कुह कस्य शर्मन्नम्भ: किमासीद्गहनं गभीरम् ॥
स्वर रहित पद पाठन । असत् । आसीत् । नो इति । सत् । आसीत् । तदानीम् । न । आसीत् । रजः । नो इति । विऽओम । परः । यत् । किम् । आ । अवरीवरिति । कुह । कस्य । शर्मन् । अम्भः । किम् । आसीत् । गहनम् । गभीरम् ॥ १०.१२९.१
ऋग्वेद - मण्डल » 10; सूक्त » 129; मन्त्र » 1
अष्टक » 8; अध्याय » 7; वर्ग » 17; मन्त्र » 1
अष्टक » 8; अध्याय » 7; वर्ग » 17; मन्त्र » 1
विषय - सत् और असत्
पदार्थ -
(तदानीम्) = इस जगत् के उत्पन्न होने के पूर्व (न असत् आसीत्) = न असत् था (नो सत् आसीत्) = और न सत् था । (न रजः आसीत्) = उस समय नाना लोक भी न थे। (नो व्योम) = न आकाश था । (यत् परः) = जो उससे भी परे है वह भी न था । उस समय (किम् आ अवरीवः) = क्या पदार्थ सबको चारों ओर से घेर सकता था ? (कुह) - यह सब फिर कहाँ था और (कस्य शर्मन्) = किसके आश्रय में था । तो फिर (किम्) = क्या (गहनं गभीरं अम्भः आसीत्) = गहन और गम्भीर का समुद्री जल तो कहाँ ही था ?
भावार्थ - भावार्थ- सृष्टि उत्पत्ति से क्या था ? इस प्रश्न को विविध प्रकार से पूछा है उस समय सत नहीं था, असत् भी नहीं था ।
इस भाष्य को एडिट करें