ऋग्वेद - मण्डल 4/ सूक्त 1/ मन्त्र 1
त्वां ह्य॑ग्ने॒ सद॒मित्स॑म॒न्यवो॑ दे॒वासो॑ दे॒वम॑र॒तिं न्ये॑रि॒र इति॒ क्रत्वा॑ न्येरि॒रे। अम॑र्त्यं यजत॒ मर्त्ये॒ष्वा दे॒वमादे॑वं जनत॒ प्रचे॑तसं॒ विश्व॒मादे॑वं जनत॒ प्रचे॑तसम् ॥१॥
स्वर सहित पद पाठत्वाम् । हि । अ॒ग्ने॒ । सद॑म् । इत् । स॒ऽम॒न्यवः॑ । दे॒वासः॑ । दे॒वम् । अ॒र॒तिम् । नि॒ऽए॒रि॒रे । इति॑ । क्रत्वा॑ । नि॒ऽए॒रि॒रे । अम॑र्त्यम् । य॒ज॒त॒ । मर्त्ये॑षु । आ । दे॒वम् । आऽदे॑वम् । ज॒न॒त॒ । प्रऽचे॑तसम् । विश्व॑म् । आऽदे॑वम् । ज॒न॒त॒ । प्रऽचे॑तसम् ॥
स्वर रहित मन्त्र
त्वां ह्यग्ने सदमित्समन्यवो देवासो देवमरतिं न्येरिर इति क्रत्वा न्येरिरे। अमर्त्यं यजत मर्त्येष्वा देवमादेवं जनत प्रचेतसं विश्वमादेवं जनत प्रचेतसम् ॥१॥
स्वर रहित पद पाठत्वाम्। हि। अग्ने। सदम्। इत्। सऽमन्यवः। देवासः। देवम्। अरतिम्। निऽएरिरे। इति। क्रत्वा। निऽएरिरे। अमर्त्यम्। यजत। मर्त्येषु। आ। देवम्। आऽदेवम्। जनत। प्रऽचेतसम्। विश्वम्। आऽदेवम्। जनत। प्रऽचेतसम्॥१॥
ऋग्वेद - मण्डल » 4; सूक्त » 1; मन्त्र » 1
अष्टक » 3; अध्याय » 4; वर्ग » 12; मन्त्र » 1
अष्टक » 3; अध्याय » 4; वर्ग » 12; मन्त्र » 1
विषय - 'समन्यु देवों का प्रभु दर्शन'
पदार्थ -
[१] हे (अग्ने) = परमात्मन्! (त्वां हि) = आप को निश्चय से (सदम् इत्) = सदा ही (समन्यवः) = ज्ञान से युक्त (देवास:) = देववृत्ति के पुरुष (नि एरिरे) = अपने अन्दर प्रेरित करते हैं। (देवम्) = प्रकाशमय (अरतिम्) = संसार में अनासक्त आपको देव अपने अन्दर प्रेरित करते हैं (इति) = इसलिए हम यज्ञशील पुरुष क्रत्वा यज्ञों के द्वारा (न्येरिरे) = आपको अपने अन्दर प्रेरित करने का प्रयत्न करते हैं । [२] हे मनुष्यो ! (मर्त्येषु) = मनुष्यों में (आ-देवम्) = समन्तात् प्रकाश को करनेवाले (अमर्त्यम्) = उस अमरणधर्मा प्रभु को (यजत) = तुम पूजनेवाले बनो। (आदेवम्) = उस समन्तात् दीप्तिवाले (प्रचेतसम्) = प्रकृष्ट ज्ञानवाले प्रभु को (जनत) = ध्यान आदि के द्वारा अपने अन्दर आभिर्भूत करो । (विश्वम्) = उस सर्वत्र प्रविष्टसर्वव्यापक (आदेवम्) = सर्वतो दीप्तिमान् (प्रचेतसम्) = प्रकर्षेण चेतानेवाले प्रभु को (जनत) = अपने हृदयों में आविर्भूत करो ।
भावार्थ - भावार्थ- हम प्रभु के प्रकाश को अपने हृदयों में अनुभव करने का प्रयत्न करें। इसके लिये 'स्वाध्याय की प्रवृत्तिवाले देव' बनने का प्रयत्न करें ।
इस भाष्य को एडिट करें