English
ऋग्वेद - मण्डल 6/ सूक्त 18/ मन्त्र 1
ऋषिः - भरद्वाजो बार्हस्पत्यः
देवता - इन्द्र:
छन्दः - निचृत्त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
तमु॑ ष्टुहि॒ यो अ॒भिभू॑त्योजा व॒न्वन्नवा॑तः पुरुहू॒त इन्द्रः॑। अषा॑ळ्हमु॒ग्रं सह॑मानमा॒भिर्गी॒र्भिर्व॑र्ध वृष॒भं च॑र्षणी॒नाम् ॥१॥
स्वर सहित पद पाठतम् । ऊँ॒ इति॑ । स्तु॒हि॒ । यः । अ॒भिभू॑तिऽओजाः । व॒न्वन् । अवा॑तः । पु॒रु॒ऽहू॒तः । इन्द्रः॑ । अषा॑ळ्हम् । उ॒ग्रम् । सह॑मानम् । आ॒भिः । गीः॒ऽभिः । व॒र्ध॒ । वृ॒ष॒भम् । च॒र्ष॒णी॒नाम् ॥
स्वर रहित मन्त्र
तमु ष्टुहि यो अभिभूत्योजा वन्वन्नवातः पुरुहूत इन्द्रः। अषाळ्हमुग्रं सहमानमाभिर्गीर्भिर्वर्ध वृषभं चर्षणीनाम् ॥१॥
स्वर रहित पद पाठतम्। ऊँ इति। स्तुहि। यः। अभिभूतिऽओजाः। वन्वन्। अवातः। पुरुऽहूतः। इन्द्रः। अषाळ्हम्। उग्रम्। सहमानम्। आभिः। गीःऽभिः। वर्ध। वृषभम्। चर्षणीनाम् ॥१॥
ऋग्वेद - मण्डल » 6; सूक्त » 18; मन्त्र » 1
अष्टक » 4; अध्याय » 6; वर्ग » 4; मन्त्र » 1
अष्टक » 4; अध्याय » 6; वर्ग » 4; मन्त्र » 1
विषय - 'वन्वन् अवातः' इन्द्रः
पदार्थ -
[१] (तं उ स्तुहि) = उस प्रभु का ही स्तवन करो (यः) = जो (अभिभूत्योजाः) = शत्रुओं का अभिभव करनेवाला बलवाला है, (वन्वन्) = शत्रुओं का हिंसन करता हुआ (अवातः) = स्वयं शत्रुओं से आक्रान्त नहीं होता। (पुरुहूतः) = पालक व पूरक है आह्वान जिसका [पुरु हूतं यस्य] ऐसे वे प्रभु (इन्द्रः) = परमैश्वर्यवाले हैं। [२] (अषाढम्) = शत्रुओं से अनभिभूत, (उग्रम्) = तेजस्वी, (सहमानम्) = शत्रुओं को कुचलते हुए उस प्रभु को (आभिः गीर्भि:) = इन ज्ञानमयी स्तुति-वाणियों से (वर्ध) = बढ़ाइये। वे प्रभु (चर्षणीनां वृषभम्) = श्रमशील मनुष्यों के लिए सुखों का वर्षण करनेवाले हैं।
भावार्थ - भावार्थ- प्रभु-स्तवन हमें शत्रुओं को कुचलने में समर्थ करता है ।
इस भाष्य को एडिट करें