ऋग्वेद - मण्डल 10/ सूक्त 36/ मन्त्र 2
द्यौश्च॑ नः पृथि॒वी च॒ प्रचे॑तस ऋ॒ताव॑री रक्षता॒मंह॑सो रि॒षः । मा दु॑र्वि॒दत्रा॒ निॠ॑तिर्न ईशत॒ तद्दे॒वाना॒मवो॑ अ॒द्या वृ॑णीमहे ॥
स्वर सहित पद पाठद्यौः । च॒ । नः॒ । पृ॒थि॒वी । च॒ । प्रऽचे॑तसा । ऋ॒तव॑री॒ इत्यृ॒तऽव॑री । र॒क्ष॒ता॒म् । अंह॑सः । रि॒षः । मा । दुः॒ऽवि॒दत्रा॑ । न्र्ऽऋ॑तिः । नः॒ । ई॒श॒त॒ । तत् । दे॒वाना॑म् । अवः॑ । अ॒द्य । वृ॒णी॒म॒हे॒ ॥
स्वर रहित मन्त्र
द्यौश्च नः पृथिवी च प्रचेतस ऋतावरी रक्षतामंहसो रिषः । मा दुर्विदत्रा निॠतिर्न ईशत तद्देवानामवो अद्या वृणीमहे ॥
स्वर रहित पद पाठद्यौः । च । नः । पृथिवी । च । प्रऽचेतसा । ऋतवरी इत्यृतऽवरी । रक्षताम् । अंहसः । रिषः । मा । दुःऽविदत्रा । न्र्ऽऋतिः । नः । ईशत । तत् । देवानाम् । अवः । अद्य । वृणीमहे ॥ १०.३६.२
ऋग्वेद - मण्डल » 10; सूक्त » 36; मन्त्र » 2
अष्टक » 7; अध्याय » 8; वर्ग » 9; मन्त्र » 2
अष्टक » 7; अध्याय » 8; वर्ग » 9; मन्त्र » 2
विषय - उत्तम पुरुषों से रक्षा की प्रार्थना।
भावार्थ -
(द्यौः च पृथिवी च) सूर्य और पृथिवी और उनके तुल्य तेजस्वी, ज्ञानप्रद, सर्वाश्रय और अन्नप्रद, (प्र चेतसा) उत्तम ज्ञानवान्, बड़े उदार चित्त वाले, (ऋत-वरी) जलवत् शान्तिदायक और अन्नवत् पुष्टिकारक, सत्य ज्ञान से युक्त, जन (नः) हमारी (रिषः) नाशकारी (अंहसः) पाप से (रक्षताम्) रक्षा करें। (दुः-विदत्रा) दुःखदायक, (निर्ऋतिः) कष्टदशा, जल, अन्न और ज्ञान के अभाव की दुःखदायी दशा, (नः मा ईशत) हम पर अधिकार न करे। (तत्) इसी कारण (अद्य) आज हम (देवानाम्) विद्वानों और मेघ, भूमि, सूर्य, वायु आदि के (अवः) ज्ञान और रक्षा बल की (वृणीमहे) याचना करें और प्राप्त करें।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - लुशो धानाक ऋषिः॥ विश्वे देवा देवताः॥ छन्द:– १, २, ४, ६–८, ११ निचृज्जगती। ३ विराड् जगती। ५, ९, १० जगती। १२ पादनिचृज्जगती। १३ त्रिष्टुप्। १४ स्वराट् त्रिष्टुप्॥ चतुर्दशर्चं सूक्तम्॥
इस भाष्य को एडिट करें