ऋग्वेद - मण्डल 10/ सूक्त 46/ मन्त्र 3
ऋषिः - वत्सप्रिः
देवता - अग्निः
छन्दः - स्वराडार्चीत्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
इ॒मं त्रि॒तो भूर्य॑विन्ददि॒च्छन्वै॑भूव॒सो मू॒र्धन्यघ्न्या॑याः । स शेवृ॑धो जा॒त आ ह॒र्म्येषु॒ नाभि॒र्युवा॑ भवति रोच॒नस्य॑ ॥
स्वर सहित पद पाठइ॒मम् । त्रि॒तः । भूरि॑ । अ॒वि॒न्द॒त् । इ॒च्छन् । वै॒भु॒ऽव॒सः । मू॒र्धनि॑ । अघ्न्या॑याः । सः । शेवृ॑धः । जा॒तः । आ । ह॒र्म्येषु॑ । नाभिः॑ । युवा॑ । भ॒व॒ति॒ । रो॒च॒नस्य॑ ॥
स्वर रहित मन्त्र
इमं त्रितो भूर्यविन्ददिच्छन्वैभूवसो मूर्धन्यघ्न्यायाः । स शेवृधो जात आ हर्म्येषु नाभिर्युवा भवति रोचनस्य ॥
स्वर रहित पद पाठइमम् । त्रितः । भूरि । अविन्दत् । इच्छन् । वैभुऽवसः । मूर्धनि । अघ्न्यायाः । सः । शेवृधः । जातः । आ । हर्म्येषु । नाभिः । युवा । भवति । रोचनस्य ॥ १०.४६.३
ऋग्वेद - मण्डल » 10; सूक्त » 46; मन्त्र » 3
अष्टक » 8; अध्याय » 1; वर्ग » 1; मन्त्र » 3
अष्टक » 8; अध्याय » 1; वर्ग » 1; मन्त्र » 3
विषय - मोक्ष में युक्तात्मा का प्राप्य प्रभु सर्वज्ञ, सर्वेश्वर, तेजोमय है।
भावार्थ -
(इमं) इस ज्ञानमय, परम अग्नि को (वैभूवसः) व्यापक महान् शक्तिमान् प्रभु में बसने वाला, (त्रितः) तीनों लोकों, वेदों और अपने तीन जन्मों को जानने वाला वा तीनों दुःखों से पार उतरा हुआ मुक्त जीव, (इच्छन्) चाहता हुआ ही उसे (भूरि) बहुत २ (अविन्दत्) पा लेता है। तब (सः) वह (शेवृधः) उस शान्तिमय प्रभु में शक्ति से बढ़कर शक्तिशाली होकर (हर्म्येषु जातः) बड़े २ प्रासादों में उत्पन्न राजपुत्र के तुल्य बड़े २ लोकों में भी (युत्रा) बलवान् युवावत् होकर (रोचनस्य) अति तेज का (नाभिः) सूर्यवत् केन्द्र होजाता है।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - वत्सप्रिर्ऋषिः॥ अग्निर्देवता॥ छन्दः- १, २ पादनिचृत् त्रिष्टुप्। ३,५ आर्ची स्वराट् त्रिष्टुप्। ४, ८, १० त्रिष्टुप्। ६ आर्ची भुरिक् त्रिष्टुप्। ७ विराट् त्रिष्टुप्। निचृत् त्रिष्टुप्। ९ निचृत् त्रिष्टुप्। दशर्चं सूक्तम्॥
इस भाष्य को एडिट करें