ऋग्वेद - मण्डल 10/ सूक्त 46/ मन्त्र 5
ऋषिः - वत्सप्रिः
देवता - अग्निः
छन्दः - स्वराडार्चीत्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
प्र भू॒र्जय॑न्तं म॒हां वि॑पो॒धां मू॒रा अमू॑रं पु॒रां द॒र्माण॑म् । नय॑न्तो॒ गर्भं॑ व॒नां धियं॑ धु॒र्हिरि॑श्मश्रुं॒ नार्वा॑णं॒ धन॑र्चम् ॥
स्वर सहित पद पाठप्र । भूः॒ । जय॑न्तम् । म॒हान् । वि॒पः॒ऽधाम् । मू॒राः । अमू॑रम् । पु॒राम् । द॒र्माण॑म् । नय॑न्तः । गर्भ॑म् । व॒नाम् । धिय॑म् । धुः॒ । हिरि॑ऽश्मश्रुम् । न । अर्वा॑णम् । धन॑ऽअर्चम् ॥
स्वर रहित मन्त्र
प्र भूर्जयन्तं महां विपोधां मूरा अमूरं पुरां दर्माणम् । नयन्तो गर्भं वनां धियं धुर्हिरिश्मश्रुं नार्वाणं धनर्चम् ॥
स्वर रहित पद पाठप्र । भूः । जयन्तम् । महान् । विपःऽधाम् । मूराः । अमूरम् । पुराम् । दर्माणम् । नयन्तः । गर्भम् । वनाम् । धियम् । धुः । हिरिऽश्मश्रुम् । न । अर्वाणम् । धनऽअर्चम् ॥ १०.४६.५
ऋग्वेद - मण्डल » 10; सूक्त » 46; मन्त्र » 5
अष्टक » 8; अध्याय » 1; वर्ग » 1; मन्त्र » 5
अष्टक » 8; अध्याय » 1; वर्ग » 1; मन्त्र » 5
विषय - सर्वमोक्षप्रद, तेजोमय प्रभु
भावार्थ -
(भूः-जयन्तं) समस्त भुवनों को अपने वश करने वाले, विजेता राजावत्, (महान्) बड़े, (विपः-धाम्) नाना ज्ञानों और कर्मों को धारण करने वाले, (अमूरम्) कभी मृत्यु, नाश या मोह को प्राप्त न होने वाले, (पुरां दर्माणाम्) देहादि पुरों और नाना लोकों को भी प्रलय या मोक्षावसर में तोड़ने वाले, (गर्भम्) सब को अपने भीतर ग्रहण करने वाले, (वनाम्) परम सेवनीय, वा (वनां गर्भम्) तेजों के धारक, सूर्यवत् हिरण्यगर्भ, (हिरि-श्मश्रुम्) अति मनोहर, लोमवत् तेजों वाले, तेजस्वी, (अर्वाणं न धनर्चम्) अश्व के तुल्य शत्रुहिंसक, वीर के तुल्य धनैश्वर्यों से अर्चनीय, पूजनीय, उस प्रभु को लक्ष्य कर उसी की ओर (धियं नयन्तः) अपनी स्तुति और बुद्धि को लेजाते हुए (मूराः) नाशवान् प्राणी, एवं मोही अज्ञानी लोग उसको ही अपने में (धुः) धारण करें। इति प्रथमो वर्गः॥
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - वत्सप्रिर्ऋषिः॥ अग्निर्देवता॥ छन्दः- १, २ पादनिचृत् त्रिष्टुप्। ३,५ आर्ची स्वराट् त्रिष्टुप्। ४, ८, १० त्रिष्टुप्। ६ आर्ची भुरिक् त्रिष्टुप्। ७ विराट् त्रिष्टुप्। निचृत् त्रिष्टुप्। ९ निचृत् त्रिष्टुप्। दशर्चं सूक्तम्॥
इस भाष्य को एडिट करें