ऋग्वेद - मण्डल 10/ सूक्त 48/ मन्त्र 2
ऋषिः - इन्द्रो वैकुण्ठः
देवता - इन्द्रो वैकुण्ठः
छन्दः - जगती
स्वरः - निषादः
अ॒हमिन्द्रो॒ रोधो॒ वक्षो॒ अथ॑र्वणस्त्रि॒ताय॒ गा अ॑जनय॒महे॒रधि॑ । अ॒हं दस्यु॑भ्य॒: परि॑ नृ॒म्णमा द॑दे गो॒त्रा शिक्ष॑न्दधी॒चे मा॑त॒रिश्व॑ने ॥
स्वर सहित पद पाठअ॒हम् । इन्द्रः॑ । रोधः॑ । वक्षः॑ । अथ॑र्वणः । त्रि॒तायः॑ । गाः । अ॒ज॒न॒य॒म् । अहेः॑ । अधि॑ । अ॒हम् । दस्यु॑ऽभ्यः । परि॑ । नृ॒म्णम् । आ । द॒दे॒ । गो॒त्रा । शिक्ष॑न् । द॒धी॒चे । मा॒त॒रिश्व॑ने ॥
स्वर रहित मन्त्र
अहमिन्द्रो रोधो वक्षो अथर्वणस्त्रिताय गा अजनयमहेरधि । अहं दस्युभ्य: परि नृम्णमा ददे गोत्रा शिक्षन्दधीचे मातरिश्वने ॥
स्वर रहित पद पाठअहम् । इन्द्रः । रोधः । वक्षः । अथर्वणः । त्रितायः । गाः । अजनयम् । अहेः । अधि । अहम् । दस्युऽभ्यः । परि । नृम्णम् । आ । ददे । गोत्रा । शिक्षन् । दधीचे । मातरिश्वने ॥ १०.४८.२
ऋग्वेद - मण्डल » 10; सूक्त » 48; मन्त्र » 2
अष्टक » 8; अध्याय » 1; वर्ग » 5; मन्त्र » 2
अष्टक » 8; अध्याय » 1; वर्ग » 5; मन्त्र » 2
विषय - वह प्रभु सर्वोपरि सर्ववेदों का स्वामी, लोकनाथ, धन को देने, विभाग करने हारा है।
भावार्थ -
(अहम्) मैं (अथर्वणः) अहिंसक, विचारशील, सर्वपालक जन को (रोधः) शत्रुओं के भी बाधक शक्तियों को भी रोक देने वाला बल (वक्षः) प्रदान करता हूँ। मैं (त्रिताय) तीनों आश्रमों में स्थित जनों को उपदेष्टावत् (गाः) वेदवाणियों को एवं तीन गुणों में बद्ध जीव के लिये नाना लोकों वा भूमियों को (अहेः अधि) सूर्य या मेघ पर आश्रित (अजनयम्) प्रकट करता हूँ। (अहम्) मैं (दस्युभ्यः) दुष्टों से (नृम्णम्) समस्त धन (आददे) ले लेता हूँ। और मैं (मातरिश्वने) माता के गर्भ में आने वाले (दधीचे) ध्यान-धारणावान् जीव को (गोत्रा शिक्षन्) इन्द्रियों वा वाणियों के प्रयोग की शिक्षा देता हूँ।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - इन्द्रो वैकुण्ठ ऋषिः॥ देवता—इन्द्रो वैकुण्ठः॥ छन्द:- १, ३ पादनिचृज्जगती। २, ८ जगती। ४ निचृज्जगती। ५ विराड् जगती। ६, ९ आर्ची स्वराड् जगती। ७ विराट् त्रिष्टुप्। १०, ११ त्रिष्टुप्। एकादशर्चं सूक्तम्॥
इस भाष्य को एडिट करें