English
ऋग्वेद - मण्डल 10/ सूक्त 88/ मन्त्र 4
ऋषिः - मूर्धन्वानाङ्गिरसो वामदेव्यो वा
देवता - सूर्यवैश्वानरौ
छन्दः - विराट्त्रिष्टुप्
स्वरः - धैवतः
यो होतासी॑त्प्रथ॒मो दे॒वजु॑ष्टो॒ यं स॒माञ्ज॒न्नाज्ये॑ना वृणा॒नाः । स प॑त॒त्री॑त्व॒रं स्था जग॒द्यच्छ्वा॒त्रम॒ग्निर॑कृणोज्जा॒तवे॑दाः ॥
स्वर सहित पद पाठयः । होता॑ । आसी॑त् । प्र॒थ॒मः । दे॒वऽजु॑ष्टः । यम् । स॒म्ऽआञ्ज॑न् । आज्ये॑न । वृ॒णा॒नाः । सः । प॒त॒त्रि । इ॒त्व॒रम् । स्थाः । जग॑त् । यत् । श्वा॒त्रम् । अ॒ग्निः । अ॒कृ॒णो॒त् । जा॒तऽवे॑दाः ॥
स्वर रहित मन्त्र
यो होतासीत्प्रथमो देवजुष्टो यं समाञ्जन्नाज्येना वृणानाः । स पतत्रीत्वरं स्था जगद्यच्छ्वात्रमग्निरकृणोज्जातवेदाः ॥
स्वर रहित पद पाठयः । होता । आसीत् । प्रथमः । देवऽजुष्टः । यम् । सम्ऽआञ्जन् । आज्येन । वृणानाः । सः । पतत्रि । इत्वरम् । स्थाः । जगत् । यत् । श्वात्रम् । अग्निः । अकृणोत् । जातऽवेदाः ॥ १०.८८.४
ऋग्वेद - मण्डल » 10; सूक्त » 88; मन्त्र » 4
अष्टक » 8; अध्याय » 4; वर्ग » 10; मन्त्र » 4
अष्टक » 8; अध्याय » 4; वर्ग » 10; मन्त्र » 4
विषय - जगत्-सर्जक, संहारक जातवेदा अग्नि।
भावार्थ -
(यः) जो (प्रथमः) सब से प्रथम (देव-जुष्टः) सब विद्वानों से सेवित (होता आसीत्) समस्त जगत् को अपने भीतर लेने हारा है (यम्) जिसको (वृणानाः) वरण करने वाले भक्त जन (आज्येन सम् आञ्जन्) घृत से अग्नि के तुल्य प्रेम, भक्ति और सर्व प्रकाशक ज्ञानयुक्त वचन-विलास से अच्छी प्रकार प्रकट करते हैं (सः) वह ही (पतत्रि) उड़ने वाले, (इत्वरम्) गमनशील जंगम संसार को और (स्थाः जगत्) स्थावर जगत् को और (श्वात्रम् जगत्) वेग से जाने वाले सूर्यादि लोकसमूह को (अकृणोत्) बनाता है। वही (अग्निः) अग्निवत् सर्वप्रणेता और (जात-वेदाः) समस्त पदार्थों में व्यापक है।
टिप्पणी -
missing
ऋषि | देवता | छन्द | स्वर - ऋषिः मूर्धन्वानाङ्गिरसो वामदेव्यो वा॥ देवता—सूर्यवैश्वानरो॥ छन्दः—१–४, ७, १५, १९ विराट् त्रिष्टुप्। ५, ८ त्रिष्टुप्। ६, ९–१४, १६, १७ निचृत् त्रिष्टुप्। १८ आर्ची स्वराट् त्रिष्टुप्। एकोनविंशत्यृचं सूक्तम्।
इस भाष्य को एडिट करें